Międzyrzecki Rejon Umocniony

Podziemia Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego (MRU) są cennym zabytkiem sztuki fortyfikacyjnej XX w. i zarazem atrakcyjnym obiektem turystycznym regionu lubuskiego. To największy w Europie zachowany obiekt fortyfikacyjny.

Międzyrzecki Rejon Umocniony rozciąga się na przestrzeni blisko 80 kilometrów pomiędzy Gorzowem Wielkopolskim a Zieloną Górą. Labirynt tuneli, dworców kolejowych i hal, wybudowanych kilkadziesiąt metrów pod ziemią, fascynuje rozmachem przedsięwzięcia i nowatorskimi rozwiązaniami technicznymi.

Fortyfikowanie MRU rozpoczęło się w 1936 r. Do wybuchu wojny Niemcy wybudowali 106 żelbetonowych bunkrów, w tym 21 połączono siecią podziemnych tuneli o łącznej długości ponad 30 kilometrów i głębokości do 40 metrów. Potężny system fortyfikacji, uzupełniony zaporami, miał zabezpieczyć najważniejszy odcinek wschodniej granicy Niemiec. Stał się, po Linii Maginota, jednym z najciekawszych kompleksów fortyfikacyjnych w Europie. O jego budowie, podobnie jak w przypadku słynnych umocnień na granicy Francji, zadecydowała błędna ocena przyszłej strategii prowadzenia wojen. Budowy fortyfikacji nigdy nie zakończono zgodnie z pierwotnymi planami – do wybuchu II wojny światowej zrealizowano zaledwie około jedną trzecią założeń.

Prace zostały wstrzymane na rozkaz Hitlera w 1938 roku z uwagi na wysokie koszty i zmianę doktryny wojennej. Wojnę pozycyjną zastąpił bowiem blitzkrieg. Podczas wojny podziemne tunele zaadaptowane zostały przez firmę Daimler-Benz na pomieszczenia fabryczne, w których produkowano i naprawiano silniki lotnicze. Fortyfikacje odegrały pewną rolę w styczniu 1945 roku, powstrzymując przez trzy dni natarcie wojsk radzieckich, co ułatwiło Niemcom zajęcie pozycji obronnych na linii Odry. Po wojnie, na krótko, część obiektów służyła celom wojskowym, wiele wysadzono w celu pozyskania stali pancernej. W planach wykorzystania budowli było także przeznaczenie części podziemi na magazyny odpadów radioaktywnych. Obecnie Międzyrzecki Rejon Umocniony to przede wszystkim cel wycieczek dla całej rodziny.

Ruch turystyczny na terenie fortyfikacji trwa cały rok. W okresie zimowania nietoperzy, od listopada do marca, ograniczony jest tylko do jednego obiektu. Całość zbudowanych przez Niemców linii schronów bojowych ciągnie się przez ponad 100 kilometrów. Centralny fragment tworzą bunkry w rejonie Międzyrzecza, połączone ze sobą podziemnymi tunelami o długości ponad 30 kilometrów. Zwiedzanie zabytku odbywa się pod opieką przewodnika. Jedna z podziemnych tras turystycznych bierze początek w wsi Pniewo, inna zaczyna się zaś koło miejscowości Boryszyn.

Podziemia Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego są największym i najważniejszym zimowiskiem nietoperzy w Polsce. Co roku zimuje tam od 20 tys. do 30 tys. osobników należących do 12 gatunków. Jest to największa w Europie Środkowej zimowa kolonia tych ssaków. W sierpniu 1980 r. na podstawie Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego w części podziemi o powierzchni 2.5 ha utworzono rezerwat „Nietoperek”. W grudniu 1998 r. rozporządzeniem Ministra OŚZNiL powołano rezerwat „Nietoperek II”, obejmując tym samym ochroną całość kompleksu MRU.