W strumieniach świętokrzyskiej historii

Zwiedzanie średniowiecznych ruin zamku w Chęcinach

Zamek Królewski w Chęcinach powstał na przełomie XIII i XIV w. na wzniesieniu (360 m n.p.m.) jako warownia typu wyżynnego. Król Władysław Jagiełło wykorzystał jego specyficzne położenie i wybrał na miejsce wyroków sądowych i zajazdów szlachty.

W 1331 r. przed wyprawą pod Płowce, król Władysław Łokietek mianował tu swojego syna Kazimierza rządcą Wielkopolski. Po śmierci ojca, Kazimierz Wielki rozbudował zamek, czyniąc z niego jedną z najpotężniejszych twierdz na ziemiach polskich. Zamek chęciński przejął od Małogoszcza rolę ośrodka administracyjnego – stał się siedzibą starostów grodowych i stolicą powiatu. W swojej historii zamek pełnił różne funkcje. Jako rezydencja królowych, gościł drugą żonę Kazimierza Wielkiego, księżniczkę heską Adelajdę.

Rezydowały tu również przejściowo: Elżbieta Łokietkówna, sprawującą rządy w imieniu małoletniego syna Ludwika, Zofia, małżonka króla Władysława Jagiełły oraz królowa Bona, która zatrzymała się tu podczas swojej podróży do Bari).
Zamek używany był również jako więzienie stanu – uwięziono tu Andrzeja, brata przyrodniego Władysława Jagiełły, wodza krzyżackiego Michała Kuchmeister von Sternberga oraz innych przedstawicieli krzyżackiego rycerstwa. Po zdobyciu Wielkopolski Łokietek przeniósł do zamku chęcińskiego siedzibę skarbu koronnego, a w 1318 r. umieścił tu również skarbiec katedry archidiecezjalnej gnieźnieńskiej.

Ostatecznie zamek został przeznaczony na mieszkanie starostów grodowych, a także miejsce sądu i kancelarii grodowej. Mieszkali tu podstarości, pisarz grodzki, sędzia grodzki, burgrabia, klucznik, kucharz, wrotny i kapelan. W najstarszej części zamku, między dwoma cylindrycznymi wieżami znajdował się dziedziniec z budynkiem mieszkalnym. Do zamku przylegała kaplica pod wezwaniem Dziesięciu Tysięcy Rycerzy Męczenników. W 1576 r. dziedziniec obudowano krużgankami, wieżę nadbudowano cegłą, a zamek przedłużono o obszerny dziedziniec z prostokątną wieżą. Wykuto też w skale 100-metrową studnię. W 1607 r. zamek został zdobyty podstępem i spalony przez wojska Zebrzydowskiego. W 1657 odbudowany zamek został zniszczony przez wojska Rakoczego. Ponownemu zniszczeniu uległ w 1707 r. podczas wojen ze Szwedami.

Od tego momentu nie powrócił do świetności, pozostając w częściowej ruinie. Jego działa po raz ostatni wystrzeliły w 1787 r., gdy przez Chęciny przejeżdżał Stanisław August Poniatowski. Podczas I wojny światowej jedna z wież stanowiła rosyjski punkt obserwacyjny, co doprowadziło do jej zniszczenia przez Austriaków. Po zakończeniu II wojny światowej na jednej z wież urządzono punkt widokowy. Prowadzone prace renowacyjne pozwoliły zabezpieczyć zamek w formie trwałej ruiny.

Godziny otwarcia:	Otwarte codziennie. Styczeń* – 9:00 – 15:00; Luty* – 9:00 – 16:00; Marzec* – 9:00 – 17:00; Kwiecień* – 9:00 – 19:00; Maj – 9:00 – 19:00; Czerwiec – 9:00 – 19:00; Lipiec – 9:00 – 19:00; Sierpień – 9:00 – 19:00; Wrzesień – 9:00 – 19:00; Październik* – 9:00 – 17:00; Listopad* – 9:00 – 16:00; Grudzień* – 9:00 – 15:00 *w przypadku niepogody/śniegu/oblodzenia itp. zamek może być nieczynny*
Czas programu:	1,5-2h
Ceny biletów:	Oferta Letnia (obowiązuje od 1 kwietnia do 31 października): normalny 13 zł/os.; ulgowy 10 zł/os.; grupowy 9 zł/os.; Oferta Zimowa (obowiązuje od 2 listopada do 31 marca): normalny 9 zł/os.; ulgowy/grupowy 7 zł/os.
Zamek Królewski w Chęcinach:	https://zamek.checiny.pl/pl/

Zwiedzanie Muzeum Wsi Kieleckiej

Głównym obiektem muzeum jest Park Etnograficzny (skansen) w Tokarni koło Chęcin. Zadaniem skansenu jest zachowanie zabytków budownictwa wiejskiego i małomiasteczkowego Kielecczyzny oraz prezentowanie ich w otoczeniu zbliżonym do pierwotnego, w naturalnych zespołach fragmentów wsi.

Teren parku etnograficznego w 1995 r. został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.269 z 17.07.1995).

Park Etnograficzny, w którym znajdują się stałe ekspozycje budownictwa wiejskiego, małomiasteczkowego i dworskiego, usytuowany jest w Tokarni, około 20 kilometrów od Kielc. Skansen, położony w malowniczym zakolu Czarnej Nidy, liczy aż 65 ha, z czego 20 ha stanowi las. Zróżnicowanie terenu skansenu pozwala prezentować zabytkowe budynki w warunkach zbliżonych do naturalnych.

Założenia merytoryczne i naukowe ekspozycji opracował w 1971 roku etnograf, prof. dr hab. Roman Reinfuss z Pracowni Badania Polskiej Sztuki Ludowej Instytutu Sztuki przy Polskiej Akademii Nauk.

Plan zabudowy Parku Etnograficznego przewiduje gromadzenie i eksponowanie zabytków architektury w kilku zwartych sektorach. Są one reprezentatywne dla etnograficznych subregionów Kielecczyzny, czyli kolejno terenów: Gór Świętokrzyskich, Wyżyny Sandomierskiej, Niecki Nidziańskiej i Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Dodatkowo, w skansenie przewidziano stworzenie repliki małomiasteczkowego rynku, nawiązującego do dziewiętnastowiecznego układu urbanistycznego miejscowości takich jak Daleszyce, Chęciny, Wąchock, Łagów czy Suchedniów.

Dla odtworzenia pełnego, wiarygodnego historycznie obrazu życia społeczności wsi i miasteczek, w Muzeum prezentuje się również wysokiej klasy zabytki sakralne, a także małą architekturę tego typu: przydrożne krzyże, kapliczki i figury. W skansenie zobaczyć można także wspaniałe przykłady budownictwa dworsko-folwarcznego. Na podstawie badań archiwalnych i terenowych, odtworzono tu również istotne elementy dawnego środowiska przyrodniczego. Zgodnie z naukowymi ustaleniami przy poszczególnych obiektach zaaranżowane są przydomowe ogródki, a także pola uprawne.

W Parku Etnograficznym w Tokarni lokalizacja zagród, domostw mieszkalnych i zabudowań gospodarczych ma odwzorowywać historyczne układy osadnicze spotykane na Kielecczyźnie. Na przykład sektor budownictwa wyżynnego prowadzi zwiedzających „ulicówką”, znaną m.in. z terenów Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. W skansenie znajdują się przykłady budownictwa drewnianego datowane od XVII wieku do pierwszej połowy XX wieku.

W najcenniejszych zabytkach drewnianych przeniesionych do skansenu urządzane są stałe ekspozycje wyposażenia wnętrz, dzięki którym poznać można warunki życia między pierwszą połową XIX wieku do drugą połową XX wieku. Obiekty muzealne wyposażone są w oryginalne sprzęty, meble oraz narzędzia pozyskane w toku etnograficznych badań terenowych. W chałupach można zobaczyć również ekspozycje dotyczące ginących rzemiosł wiejskich – w Tokarni znajdują się m.in. kompletne warsztaty stolarza, kowala, gonciarza, plecionkarza i szewca. Na terenie skansenu podziwiać można również wszystkie spotykane na terenie Kielecczyzny typy wiatraków, a także drewniane młyny wodne budowane na kamiennych podmurówkach.

Godziny otwarcia:	STYCZEŃ-MARZEC, LISTOPAD-GRUDZIEŃ: poniedziałek – obiekt nieczynny ( dzień konserwatorski); wtorek – niedziela / 9.00-15.00 (wyłącznie wystawa budownictwa ludowego, bez zwiedzania wnętrz) / kasa czynna 8.30-14.30; KWIECIEŃ, WRZESIEŃ-PAŹDZIERNIK: poniedziałek – obiekt nieczynny (dzień konserwatorski); wtorek – niedziela / 9.00-17.00 (wyłącznie wystawa budownictwa ludowego, bez zwiedzania wnętrz) / kasa czynna 8.30-16.30; środa 9.00-12.00 wstęp bezpłatny (wyłącznie wystawa budownictwa ludowego, bez zwiedzania wnętrz); MAJ – CZERWIEC: poniedziałek – obiekt nieczynny (dzień konserwatorski); wtorek – piątek 9.00-17.00 (wyłącznie wystawa budownictwa ludowego, bez zwiedzania wnętrz) / kasa czynna 8.30-16.30; sobota – niedziela 10.00-18.00 (wyłącznie wystawa budownictwa ludowego, bez zwiedzania wnętrz) / kasa czynna 9.30-17.30; środa 9.00-12.00 wstęp bezpłatny; (wyłącznie wystawa budownictwa ludowego, bez zwiedzania wnętrz); LIPIEC – SIERPIEŃ: poniedziałek – obiekt nieczynny (dzień konserwatorski) wtorek – niedziela / 10.00-18.00 (wyłącznie wystawa budownictwa ludowego, bez zwiedzania wnętrz) / kasa czynna 9.30-17.30; środa 9.00-12.00 wstęp bezpłatny (wyłącznie wystawa budownictwa ludowego, bez zwiedzania wnętrz)
Czas programu:	1,5h
Dostępność:	Godziny udostępnienia Parku Etnograficznego w Tokarni obowiązywać będą od dnia 22 maja 2020 r. (piątek) do odwołania.
Ceny biletów:	spacerowy normalny – 10,00 zł; spacerowy ulgowy – 5,00 zł
Muzeum Wsi Kieleckiej:	https://mwk.com.pl/

Zwiedzanie Pałacyku Henryka Sienkiewicza

W Oblęgorku mieści się posiadłość polskiego Noblisty – Henryka Sienkiewicza, którą pisarz otrzymał w darze od społeczeństwa z okazji 25-lecia pracy literackiej. Od 1958 r. w pałacu znajduje się muzeum poświęcone jego życiu i twórczości. Stanowi ono oddział Muzeum Narodowego w Kielcach.
W XVI w. majątek ten był własnością Hieronima Odrowąża. Później Oblęgorek przeszedł w ręce Tarłów rezydujących na zamku w Piekoszowie. Za administracji Mieczysława Halika narastały długi na hipotece, więc gdy nadarzyła się okazja, rejent sprzedał ów majątek.

Do pałacyku zaprojektowanego przez Hugo Kudera a zbudowanego w 1895 r. prowadzi Czerwona Brama, za którą ciągnie się wspaniała aleja lipowa. Budowla powstała z gustem epoki, posiada charakterystyczną okrągłą basztę, a nad wejściem głównym umieszczono wykuty w kamieniu herb Sienkiewiczów, Oszyk, przedstawiający szyszak, łabędzia, łuk z trzema strzałami i kotwicę. Na szczycie ustawiono kamienną postać husarza. Sam pałacyk otoczony jest parkiem, którego projektantem był znany ogrodnik warszawski, twórca Ogrodu Saskiego, Franciszek Szanior. Jest to bardzo urokliwa okolica, sąsiadująca ze strumykiem zwanym przez miejscowych Gacówką, a także Suchedniowsko-Oblęgorskim Parkiem Krajobrazowym. W obrębie parku znajdują się pomniki przyrody, w postaci dębów, tulipanowców, klonów, modrzewi i innych.

W 1902 r. sprowadził się tu wielki pisarz ze skarbami swojej wyobraźni i geniuszu artystycznego. Oblęgorek został w rezultacie sezonową rezydencją, w której powstała nowela „Dwie łąki”, przypuszczalnie ujrzały tu światło niektóre fragmenty „W pustyni i w puszczy”. Najwiarygodniejszym źródłem informacji o nastrojach i poczynaniach gospodarza w swojej posiadłości jest jego korespondencja.

Od 1904 r. Oblęgorek pozostawał pod opieką Marii z Babskich, trzeciej żony Sienkiewicza. Wtedy to dworek rozkwitł ogniskiem życia rodzinnego i towarzyskiego. Latem 1910 roku, gdy pisarzowi dokuczała malaria, przyjechał właśnie do Oblęgorka. Miejscowość nieoczekiwanie stała się istnym uzdrowiskiem dla pisarza. Tak wtedy pisał:

„Oblęgorek oczarował mnie zupełnie. Mało jest w królestwie wiosek tak pięknie położonych. Drzewa bardzo porosły, park jest ogromny, kwiatów mnóstwo, a jabłonie, grusze i śliwy gną się literalnie pod ciężarem owoców. Urodzaj jest wyjątkowy i widok gałęzi obsypanych czerwonymi jabłkami bardzo ładny […]”

„[…] Kwiatów a zwłaszcza drzewek różanych, kwitnących, jest mnóstwo, więc nie tylko płuca oddychają świeżym powietrzem, ale i oczy mają na co popatrzeć.”

W 1914 r. Henryk Sienkiewicz opuścił swoją posiadłość na zawsze. Na dziewięć lat przed śmiercią pisarz sporządził testament, a we fragmencie dotyczącym Oblęgorka oddał go w zarządzanie żonie Marii z Babskich Sienkiewiczowej, do momentu aż syn jego Henryk Józef Sienkiewicz zechce go objąć. Rodzina pisarza po burzliwych dziejach Polski podjęła decyzję przekazania pałacu na muzeum biograficzne Sienkiewicza, które otwarto w 1958 r.

Obecnie wewnątrz pałacyku ekspozycja wiernie oddaje układ pokoi i ich wyposażenia z czasów zamieszkiwania w pałacu rodziny Sienkiewiczów. Składa się na nią gabinet z dębowym, solidnym biurkiem, małą galerią portretów rodzinnych, kolekcja broni bliskowschodniej i afrykańskiej, część księgozbioru pisarza, książki o tematyce historycznej, tłumaczenia dzieł pisarza na języki obce często z dedykacjami od autorów, dzieła ulubionych pisarzy – Dickensa, Byrona, France’a oraz pisarzy starożytnych, dary jubileuszowe, pamiątki związane głównie z literacką profesją Sienkiewicza.
W muzeum znajdują się jedne z najcenniejszych pamiątek po Sienkiewiczu – albumy, adresy, dokumenty i listy przesyłane jubilatowi w dowód uznania, podziwu i czci dla jego talentu.

Godziny otwarcia:	OD 1 KWIETNIA DO 31 PAŹDZIERNIKA – Poniedziałek: nieczynne, Wtorek-Niedziela: 9.00 – 17.00 *ostatnie wejście o godz. 16* OD 1 LISTOPADA DO 31 MARCA – Poniedziałek: nieczynne, Wtorek-Niedziela: 08.00 – 16.00 *ostatnie wejście o godz. 15*
Czas programu:	1,5h
Ceny biletów:	INDYWIDUALNY – normalny: 10zł, ulgowy: 6zł; GRUPOWY – normalny: 9zł, ulgowy: 5zł. OPŁATA ZA USŁUGĘ PRZEWODNICKĄ w języku polskim (do poniższej kwoty należy doliczyć obowiązującą cenę biletu dla każdego uczestnika) – 25zł
Pałacyk Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku:	https://mnki.pl/sienkiewicz/

Spacer i zwiedzanie Kadzielni, Alei Sław, Pomniku Dzika, Parku Staszica, Katedry z Tablicą Miar oraz urokliwego deptaku – ulicy Sienkiewicza

Kadzielnia (295 m n.p.m.) wchodzi w skład położonego w południowej i zachodniej części Kielc wapiennego Pasma Kadzielniańskiego. Najwyższe wzniesienie zwane tzw. Skałką Geologów to relikt dawnej Góry Kadzielnia. Ze szczytu Skałki rozciąga się piękny widok na Karczówkę, Pasmo Zgórskie i Posłowickie oraz masyw góry Telegraf. Sięgając do historii dowiadujemy się, że kamieniołom na Kadzielni istniejący od XVII w. dostarczał surowca m.in. do wypalania wapna. Około 1770 r. powstał pierwszy piec do wypalania wapna, zbudowany z inicjatywy biskupa Kajetana Sołtyka. Wydobycie surowca skalnego stało się przyczyną powstania głębokiego wyrobiska, na najniższym poziomie zalewanego wodami podziemnymi. Dziś Kadzielnia, jako efekt trwającej 200 lat działalności górniczej, jest terenem niezwykle atrakcyjnym pod względem naukowym, dydaktycznym i krajobrazowym.

W 1962 roku, w części kamieniołomu obejmującej reliktowy ostaniec skalny nazywany Skałką Geologów (o powierzchni 0,6 ha), powstał ścisły rezerwat przyrody nieożywionej. Wzgórze zbudowane jest głównie z górnodewońskiego wapienia skalistego związanego z dawną płycizną węglanową i zawierającego szczątki fauny morskiej (stromatoporoidy, gąbki, koralowce, ramienionogi, mszywioły).

Poza stanowiskiem paleontologicznym, ważnym aspektem geologii rezerwatu są również zjawiska krasowe. Przejawiają się one w występowaniu różnorodnych form krasu powierzchniowego (zagłębienia, żłobki i kawerny krasowe) i wgłębnego (jaskinie, leje i kominy krasowe). Wapienne podłoże rezerwatu Kadzielnia jest także stanowiskiem występowania wielu rzadkich i chronionych gatunków roślinności wapiennolubnej, natomiast w jaskiniach występują rzadkie gatunki nietoperzy i pająków. U stóp ściany skalnej powstał park rekreacyjny z oddanym do użytku w 1971 r. amfiteatrem, zmodernizowany w 2010 r. Więcej informacji o amfiteatrze można znaleźć na: http://amfiteatr-kadzielnia.pl.

Przez Skałkę Geologów, czyli część rezerwatową kamieniołomu Kadzielnia, niestety nie przebiega znakowany szlak turystyczny. Można ją natomiast podziwiać z otaczających rezerwat ścieżek spacerowych. W części wschodniej kamieniołomu zlokalizowane są również punkty widokowe, z których oprócz rezerwatu Kadzielnia oraz amfiteatru można podziwiać piękne widoki pasma Gór Świętokrzyskich.

Teren Kadzielni jest jednym z najbardziej znanych obszarów jaskiniowych, czyli krasowych w Górach Świętokrzyskich. Znajduje się tu 25 jaskiń i schronisk skalnych. Od 2004 r. prowadzono prace nad udostępnieniem dla turystów kilku tutejszych jaskiń. W wyniku wspominanych działań połączono trzy jaskinie: Jaskinie Odkrywców, Prochownię i Szczelinę na Kadzielni. Podziemna trasa turystyczna ma ok. 160 metrów i zwiedzać ją można od 6 listopada 2012 roku.

*

Park miejski im. Stanisława Staszica – jeden z najstarszych parków w Polsce. Leży w centrum Kielc u południowego podnóża Wzgórza Zamkowego i liczy sobie 7,9 ha powierzchni. Jest ograniczony ulicami: Jana Pawła II od wschodu, Ogrodową od południa, Paderewskiego od zachodu, Solną, Staszica oraz Zamkową od północy. W zachodniej części parku znajduje się staw określany mianem „podzamecki” o powierzchni 1,1 ha, mający na środku fontannę z ozdobnymi dyszami w kształcie ryb. Dawnej znajdowała się nad nim przystań, a po samym stawie można było pływać na łódkach.

Na terenie parku znajduje się kilka pomników: figura św. Jana Nepomucena z XVIII wieku, pomnik Stanisława Staszica z 1905 roku, pomnik Stefana Żeromskiego z 1953 roku. Stoi tu także rzeźba „Przysięga miłości” z 1973 roku umiejscowiona tuż przy uchodzącym do stawu źródle Biruty, któremu nazwę dała ukochana Marcina Borowicza – bohatera „Syzyfowych prac” Stefana Żeromskiego. Przy ulicy Solnej ograniczającej park od północy, stoi pomnik upamiętniający wydarzenie z 15 czerwca 1944 roku, jakim było wykonanie pod budynkiem Gestapo wyroku śmierci na Franzu Witku, szefie tutejszych konfidentów, przez żołnierzy Armii Krajowej dowodzonych przez ppor. Kazimierza Smolaka, pseudonim „Nurek”.

Koło Pałacu Tomasza Zielińskiego znajduje się także ptaszarnia, w której można podziwiać wiele gatunków rzadko spotykanych ptaków.

*

Bazylika katedralna Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – barokowa świątynia z pozostałościami stylu romańskiego, zlokalizowana w centrum Kielc na “Wzgórzu Zamkowym” – to jeden z najcenniejszych zabytków miasta. Obecnie kościół, dzwonnica oraz wieże sąsiedniego Pałacu Biskupów Krakowskich górują nad niską zabudową śródmieścia. Obok katedry ciągnie się czerwony szlak turystyczny prowadzący przez zabytkowe, ciekawe turystycznie miejsca Kielc.

Świątynia, kaplica ogrójcowa z 1760 r. oraz dzwonnica z połowy XVII w. jako zespół katedralny zostały wpisane do rejestru zabytków nieruchomych. W budynku znajduje się wiele zabytków ruchomych m.in. ołtarze, kielichy, monstrancje. Część z nich jest umieszczona w skarbcu i aby go zwiedzić należy wcześniej umówić się na wizytę. Zabytkiem są także organy zbudowane w 1912 r. przez firmę Riegera, z kolei sama szafa organowa pochodzi z XVIII wieku.

Katedra kielecka nawiązuje stylem do innych, wcześniejszych budowli głównie z terenu Małopolski. Monumentalne filary dostawione do ścian nawy i prezbiterium, wspierające sklepienne arkady (tzw. system ścienno-filarowy) wzorowały się i na XVI-­wiecznej architekturze włoskiej, a także na budowlach małopolskich z początków XVII stulecia (m.in. kościół Dominikanów w Klimontowie, 1617-1620 r.). Za przykładem klasztoru w Klimontowie (może i kościołów sandomierskich), wprowadzono też charakterystyczny typ sklepiennej dekoracji naw bocznych, łączący wzory lubelskie i krakowskie. Do budownictwa krakowskiego odwoływały się też formy elewacji, a przede wszystkim architektonicznego detalu (m.in. portali), wprowadzone do sztuki polskiej przez włoskiego architekta Jana Trevano (zmarł w 1642 r.) i kontynuowane w warsztatach kamieniarskich Chęcin, Pińczowa, czy Wąchocka. W przypadku dobudowanej po 1719 roku części wschodniej powtórzono w zasadzie formy korpusu, dodając jednak we wnętrzu pełne przęsła, na elewacjach zaś pilastry.

Katedra kielecka pozostaje dziełem anonimowym – nieznane są nazwiska projektanta, ani XVII- ani XVIII-wiecznej części. Być może przy budowie nowego prezbiterium (1719) zatrudniony był Kacper Bażanka, architekt pracujący dla biskupa Konstantego Felicjana Szaniawskiego. To jemu niektórzy badacze przypisują również projekty seminarium duchownego, południowego skrzydła pałacu i niektórych ołtarzy katedralnych.

*

Ulica Henryka Sienkiewicza – reprezentacyjna ulica Kielc, wytyczona w latach 20. XIX wieku, łącząca w sobie charakter zabytkowy ze współczesnym centrum handlowym. Ma długość ok. 1270 metrów i ciągnie się od dworca kolejowego przy placu Niepodległości do placu Stanisława Moniuszki. Ulicą Sienkiewicza przechodzi szlak turystyczny czerwony prowadzący przez zabytkowe i ciekawe turystycznie miejsca miasta Kielce.

Dużym problemem w XVIII-wiecznych Kielcach był chaos w zabudowie miejskiej. Rozpoczęto wtedy prace nad uregulowaniem ulic i poszerzeniu ich. Zalążki ulicy powstały w 1803 roku, wtedy plac przy dzisiejszej ulicy Wesołej został przekazany pod budowę nowej ulicy.

W 1818 roku Kielce zostały stolicą województwa… krakowskiego i był to znaczący krok w ich rozwoju. Trzy lata później Marian Potocki stworzył plan regulacji Kielc, który uwzględniał już ulice Konstantego. Plan ten został odrzucony, a po naniesieniu poprawek zaakceptowany w 1823 roku.

W 1837 roku przy dzisiejszej ulicy Sienkiewicza zbudowano kościół ewangelicki. Zaplanowana ulica zaczynała się w okolicach gmachu Leonarda i biegła w kierunku zachodnim. Kolejne odcinki ulicy powstawały na przestrzeni lat, a kamienice na ostatnim z nich (od ul. Paderewskiego do ul. Żelaznej) pochodzą z lat 30. XX wieku. W latach 2001-2006 ulica przeszła gruntowną rewitalizację i nabrała dzisiejszego wyglądu. Na przestrzeni lat kielecki deptak nosił różne nazwy m.in.:

• Konstantego
• Pocztowa
• Franciszka Józefa
• Ruska
• Henryka Sienkiewicza (od 1919 roku)

Czas programu:	1,5h

Zwiedzanie Dawnego Pałacu Biskupów Krakowskich

DAWNY PAŁAC BISKUPÓW KRAKOWSKICH
Jest to jedna z najwspanialszych i najlepiej zachowanych rezydencji z epoki Wazów. W położonym w zabytkowej części miasta pałacu znajdują się oryginalne wnętrza z XVII i XVIII w. z unikatowymi elementami wystroju architektonicznego. Wśród tych ostatnich znajdziemy: stropy ramowe z obrazami z warsztatu Tomasza Dolabelli, polichromowane stropy belkowe i fryzy podstropowe, marmurowe i kamienne kominki, portale i fragmenty posadzek. W apartamentach mieszkalnych i gościnnych wyeksponowano wyroby rzemiosła artystycznego najwyższej klasy europejskiej: tkaniny (m.in. tapiserie flamandzkie i francuskie), meble (np. gdańskie szafy i prasę do obrusów, zestaw renesansowych mebli włoskich). Ekspozycję uzupełnia XVII-wieczne malarstwo francuskie, włoskie i polskie.

GALERIA MALARSTWA POLSKIEGO I RZEMIOSŁA ARTYSTYCZNEGO
Jedna z najlepszych galerii malarstwa w Polsce, posiadająca w swych zbiorach ok. 250 obrazów. Kielecką galerię wyróżnia wyjątkowa w skali kraju kolekcja portretu staropolskiego, zawierająca wizerunki osobistości z XVII-XVIII w. oraz XIX-wiecznego malarstwa krajobrazowo-rodzajowego, m.in. dzieła: J. Szermentowskiego i W. Maleckiego. O randze galerii świadczą obrazy: J. Kossaka, J. Brandta, J. Chełmońskiego, O. Boznańskiej, S. Wyspiańskiego, W. Wojtkiewicza, L. Wyczółkowskiego, J. Malczewskiego, J. Pankiewicza. Galerii malarstwa towarzyszą piękne wyroby rzemiosła artystycznego: barokowe i rokokowe, wytwórni dalekowschodnich i europejskich, szkło polskie w stylu Art déco, najcenniejsze przykłady z największej w Polsce kolekcji porcelany ćmielowskiej, szkła i metale secesyjne, rokokowe i polskie meble z XVIII/XIX w.

SANKTUARIUM MARSZAŁKA JÓZEFA PIŁSUDSKIEGO
Sanktuarium zajmuje trzy sale w południowo-zachodnim narożniku pałacu. Dawny Pokój Komendanta ozdobiono marmurowymi płytami. W Sali Sztandarowej znajduje się tryptyk “Wkroczenie strzelców Józef Piłsudskiego do Kielc” Stanisława Batowskiego oraz kopie sztandarów 1. i 4. Pułków Piechoty Legionów. W kolekcji militariów znajduje się ok. 600 eksponatów. Pochodzą z krajów zachodnioeuropejskich i ze wschodu. Wśród najciekawszych obiektów jest uzbrojenie husarii, napierśnik i naplecznik z końca XVI w. oraz XVII-wieczna kolczuga i misiurka.

GABINET NUMIZMATYCZNY
Ekspozycja, oparta na zbiorach Muzeum Narodowego w Kielcach, prezentuje monety i banknoty w ich obiegu, zwłaszcza na terenie historycznej, północnej Małopolski. Szczególnie zaakcentowane zostały skarby znalezione w regionie świętokrzyskim – starożytne, średniowieczne i nowożytne. Stanowią one łącznie ponad 22 tysiące obiektów, które staną się punktem wyjścia dla opowieści o historii pieniądza na naszych ziemiach. W Gabinecie Numizmatycznym zaprezentowane zostały również środki płatnicze z czasów dynastii Piastów i Jagiellonów. Wyróżnione zostały monety z epoki Wazów, związanej czasowo z Pałacem Biskupów Krakowskich – siedzibą Muzeum Narodowego w Kielcach.

OGRÓD WŁOSKI
Od zachodniej strony pałacu w 2003 r. odtworzony został renesansowy ogród, nawiązujący do wzorów włoskich. Trawnikowe kwatery od strony pałacu mają geometryczny rysunek wycięty w darni. Kwatery wypełniono białym i czerwonym żwirem z peoniami w narożach. Kolejne dwie kwatery tworzą nasadzenia formowanego bukszpanu z kwiatami sezonowymi: tulipanami, narcyzami, bratkami. Ozdobny ogród otoczono sadem jabłoniowym ujętym w cztery kwatery i zamkniętym alejami grabowymi.

Godziny otwarcia:	otwarcia: OD 1 WRZEŚNIA DO 30 KWIETNIA: Poniedziałek – nieczynne; Wtorek 9.00 – 17.00; Środa 9.00 – 17.00; Czwartek 9.00 – 17.00; Piątek 9.00 – 17.00; Sobota 9.00 – 17.00; Niedziela 9.00 – 17.00 *ostatnie wejście o godz. 16*; OD 1 MAJA DO 31 SIERPNIA: Poniedziałek – nieczynne; Wtorek 10.00 – 18.00; Środa 10.00 – 18.00; Czwartek 10.00 – 18.00; Piątek 10.00 – 18.00; Sobota 10.00 – 18.00; Niedziela 10.00 – 18.00; *ostatnie wejście o godz. 17*; Sobota jest dniem wolnego wstępu na ekspozycje stałe.
Czas programu:	1,5h
Dostępność:	Od 15 września 2020 r., wtorek jest dniem wolnego wstępu na ekpozycję stałe.
Ceny biletów:	GRUPOWY NA GALERIĘ MALARSTWA POLSKIEGO I EUROPEJSKIEJ SZTUKI ZDOBNICZEJ: Normalny -18,00; Ulgowy – 10,00 * GRUPOWY NA WYSTAWĘ STAŁĄ WNĘTRZA PAŁACOWE: Normalny – 10,00; Ulgowy – 6,00 * GRUPOWY NA WYSTAWĘ CZASOWĄ: Normalny – 8,00; Ulgowy: 6,00 * OPŁATA ZA USŁUGĘ PRZEWODNICKĄ NA WYSTAWĘ STAŁĄ (do poniższych kwot należy doliczyć obowiązującą cenę biletu dla każdego uczestnika) Opłata za usługę przewodnicką w języku polskim – 50,00 * OPŁATA ZA USŁUGĘ PRZEWODNICKĄ NA WYSTAWĘ CZASOWĄ (do poniższych kwot należy doliczyć obowiązującą cenę biletu dla każdego uczestnika) Opłata za usługę przewodnicką w języku polskim – 30,00zł
Dawny Pałac Biskupów Krakowskich:	https://mnki.pl/palac/

Zwiedzanie Klasztoru Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej – Sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego

Przy zwiedzaniu Św. Krzyża należy sobie uświadomić, że istnieje różnica pomiędzy klasztorem, a muzeum czy innym zabytkiem. Klasztor bowiem też jest zabytkiem, ale osobliwość jego polega na tym, że przed wiekami zbudowany został dla pewnej idei życia skupionego, kontemplacyjnego, oddanego Bogu i nadal nią żyje. Jest to czynny obiekt sakralny, przy którym istniał zakon Ojców Benedyktynów, a obecnie zamieszkują go Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej. Należy więc zwiedzać go z należytym poszanowaniem.

Godziny otwarcia:	Codziennie w godzinach 9.00 – 17.00
Czas programu:	2,5h
Klasztor Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej-Sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego:	https://www.swietykrzyz.pl/

Wejście na taras widokowy na „Gołoborzu”

Gołoborze na Łysej Górze jest wizytówką Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Nie dziwi więc, że od lat jest to miejsce licznie odwiedzane przez turystów. Zwiedzającym udostępniany jest górny fragment gołoborza na Łysej Górze (595 m n.p.m. synonim: Łysiec, Św. Krzyż) oraz przebiegający w bezpośrednim sąsiedztwie pogański wał kultowy z VII-XI wieku n.e.

W przeszłości, przystosowując gołoborze do zwiedzania, wybrano i odrzucono na boki głazy na jęzorze prowadzącym do otwartego gołoborza. Zniszczono także fragment wału kultowego. Na tak prowizorycznie wyrównanej trasie wykonano prymitywne schody z głazów. Turyści schodzili do punktu widokowego po chybotliwych kamieniach. Taki sposób zwiedzania powodował szkody wśród roślin i zwierząt żyjących na gołoborzu i w jego otoczeniu. Zagrażał także bezpieczeństwu zwiedzających. W 2003 roku na zlecenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego dr inż. arch. Mirosław Holewiński opracował projekt „Ochrona i odtworzenie zniszczonego ekosystemu Gołoborza na Łyścu”.

Czas programu:	0,5h
Dostępność:	Opłaty są pobierane w punkcie sprzedaży przy wejściu na galerię widokową na gołoborzu na Łysej Górze w okresie od 1 kwietnia do 15 listopada
Ceny biletów:	8,00 zł brutto za normalny bilet wstępu; 4,00 zł brutto za ulgowy bilet wstępu

Zwiedzanie kościoła św. Katarzyny

Podania mówią, że istniała tu kiedyś pogańska świątynia. Według tradycji w średniowieczu osiedlali się tutaj pustelnicy. W 1399 r. miał tu osiąść rycerz Wacławek, który ufundował kościółek św. Katarzyny.

W XIV w. ziemia ta należała do biskupów krakowskich. Około 1478 r. biskup Jan Rzeszowski osadził przy kościele bernardynów. Początkowo przy kościółku istniał także oddzielny dom emerytów. W 1490 r. Maciej z Pyzdr, opat świętokrzyski, nadał dom wraz z kościołem bernardynom. W 1817 r. bernardyni ustąpili miejsca bernardynkom, których klasztor w Drzewicy spłonął w pożarze. W 1910 r. powstało tu schronisko turystyczne PTK, pierwsze w Górach Świętokrzyskich. Jego założycielem był Aleksander Janowski.

W 1943 r. z kolei w miejscowości stacjonował oddział niemieckiej żandarmerii pod dowództwem Alberta Szustera. Odpowiadał on za wiele mordów dokonanych w okolicznych miejscowościach. W samej “Świętej Katarzynie” rozstrzelano łącznie 50 mieszkańców. Zbiorowe mogiły pomordowanych znajdują się na skraju lasu. W 1957 r. w “Świętej Katarzynie” wybudowano nowy Dom Wycieczkowy PTTK.

Zabytki:

Zespół klasztorny bernardynek założony został w drugiej połowie XV w., początkowo jako klasztor bernardynów. Wielokrotnie przebudowywany i obecnie w zasadzie stanowiący mieszankę różnych stylów architektonicznych. Szczególnie rzuca się w oczy otoczony krużgankami renesansowy wirydarz z 1633 r. W skład zespołu klasztornego wchodzi kościół pw. św. Katarzyny. W XIX w. wyposażenie świątyni uległo zniszczeniu na skutek pożaru. Z dawnego wyposażenia zachował się wyłącznie obraz Madonny z XVI w. Figurka św. Katarzyny jest prawdopodobnie kopią figury zaginionej w pożarze. Pierwotna figura według tradycji została tu sprowadzona z północnej Afryki.

Innym ciekawym zabytkiem jest drewniana kapliczka św. Franciszka przy drodze na Łysicę. Obok kapliczki znajduje się źródło, uznawane przez wiernych za cudowne. Według tradycji woda z tego źródełka leczy choroby oczu.

W pobliżu znajduje się także kaplica cmentarna nazywana kapliczką Żeromskiego. Wzniesiona została na początku XIX w. Na tynku znajdują się wyryte w 1882 r. podpisy Stefana Żeromskiego oraz jego szkolnego kolegi, Janka Stróżeckiego. Nieopodal kapliczki znajdują się dwie mogiły: z czasów powstania styczniowego oraz z 1943 r.

Czas programu:	1,5-2h
Dostępność:	od 2 kwietnia do 31 października w godzinach od 9:00 do 17:00, pobierana jest opłata za wstęp.
Ceny biletów:	normalny: 7,00 zł, ulgowy 3,50zł

Zwiedzanie Ruin Zamku i kolegiaty pw. Wniebowzięcia NMP i Św. Stanisława BM

Słynące w Europie Środkowej z targów końskich miasteczko Bodzentyn należy do najczęściej odwiedzanych miejscowości turystycznych w sercu Gór Świętokrzyskich. Założone zostało dzięki fundacji biskupa krakowskiego Bodzanta z Jankowa między 1348 a 1355 r., kiedy to ufundował on kościół parafialny in civitate nostra Bodzantino. W XIV w. miasto zabezpieczył murami obronnymi biskup Florian z Mokrska, który wzniósł również zamek na wysokiej skarpie.

Król Władysław Jagiełło spędził w nim dwa dni w 1410 r., odbywając pielgrzymkę na Święty Krzyż przed wyprawą krzyżacką. Zamek był kilkakrotnie przebudowywany przez biskupów krakowskich, zmieniając swą funkcję z obronnej na rezydencjalną. Dziś, po wielu zmiennych kolejach losu, stanowi malowniczą ruinę na wzgórzu. Zachowały się wysokie ściany z otworami okiennymi oraz XVII-wieczny portal wykonany z czerwonego piaskowca.

Drugim z najcenniejszych obiektów Bodzentyna jest gotycki kościół wzniesiony w XV w. z inicjatywy biskupa krakowskiego i pierwszego polskiego kardynała, Zbigniewa Oleśnickiego. Obecnie znajduje się tu kolegiata pw. Wniebowzięcia NPM i Św. Stanisława. W bogatych wnętrzach Świątyni podziwiać można tryptyk bodzentyński z początku XVI wieku autorstwa ucznia Wita Stwosza, Marcina Czarnego. Nie lada zabytkiem jest również renesansowy ołtarz wykonany w 1546 r. na polecenie Zygmunta I Starego dla Katedry Wawelskiej.

Znajdujący się w ołtarzu obraz Piotra z Wenecji (sygnatura: Petrus Venetus 1547) przedstawia biblijną scenę ukrzyżowania. Na obrazie zwraca uwagę odwrócony tyłem koń, którego dosiada rzymski legionista. Według opowiadań właśnie ów koń był powodem przeniesienia ołtarza z katedry wawelskiej po tym, jak biskup krakowski oświadczył, że nie będzie modlić się do końskiego zadu. W rzeczywistości powodem była realizowana zmiana wystroju katedry.

*

Zespół kościoła parafialnego leży w centrum Bodzentyna, w pobliżu północno-zachodniego narożnika rynku. Jego elementy – gotycka świątynia, dzwonnica, dawny cmentarz i mur zajmują wnętrze nieregularnego wielobocznego placu.
Stojący na środku tego terenu orientowany kościół jest trójnawową, filarowo-przyporową bazyliką z czteroprzęsłowym korpusem i trójprzęsłowym prostokątnym prezbiterium, zamkniętym wielobocznie. Do północnej ściany prezbiterium przylegają niskie, prostokątne pomieszczenia, zakrystia i dawny skarbiec. Przy drugim przęśle południowej nawy znajduje się prostokątna, niska kruchta. Bryłę świątyni opięto skarpami. Wymurowano ją z cegły w wątku polskim i w całości wytynkowano.

Kościół nakrywają dachy: dwuspadowy (nad nawą główną z sygnaturką wieżową) i pulpitowy. Elewacje budowli są skromne, urozmaicone jedynie ciągiem szkarp i okien. Wejścia główne i boczne akcentują ostrołukowe, profilowane portale z kamienia.

Wnętrze świątyni nakrywają sklepienia jest kolebkowe z lunetami (w nawie głównej i prezbiterium z geometryczną dekoracją sztukatorską), kolebkowo-krzyżowe (w nawach bocznych) i krzyżowo-żebrowe (w dawnej zakrystii i dawnym skarbcu – wsporniki z herbu Dębno). Wejście do zakrystii i dawnego skarbca podkreślają kamienne portale z połowy XV wieku, przy czym pierwszy jest schodkowy z laskowaniem, a drugi ostrołukowy.

W kruchcie znajduje się cenna płaskorzeźbiona tablica erekcyjna z 1452 roku. Wśród elementów wyposażenia wnętrza kościoła godnymi uwagi są, m.in. gotycka figura Maryi z Dzieciątkiem z ok. 1420 roku, kamienna chrzcielnica z 1492 roku, obraz Chrystusa Zmartwychwstałego z początku XVI wieku, oraz późnogotycki tryptyk Zaśnięcia NMP z około 1508 r. Warto zwrócić również uwagę na renesansowy ołtarz główny, wykonany według projektu Giovanniego Ciniego przez włoskich i krakowskich artystów w latach około 1545-1550. Ozdabia go obraz „Ukrzyżowanie” autorstwa Pietro degli Ingannati.

Przyjrzyjmy się również nagrobkowi biskupa Franciszka Krasińskiego (zm. w 1577 r.). Barokowa obudowa tęczy pochodzi z pierwszej ćwierci XVIII, późnobarokowe stalle i ambona pochodzą natomiast z lat 30-40. XVIII wieku. Dawny cmentarz kościelny otoczony jest murem z trzema bramami, w zachodniej z nich wtórnie wstawiono „marmurowy” portal z około połowy XVII wieku z herbem Nałęcz (wykonanie warsztat chęciński). W północno-wschodniej jego części znajduje się bezstylowa, dwukondygnacyjna dzwonnica o rzucie kwadratu. Wymurowano ją z kamienia i cegły oraz w całości wytynkowano. Budowlę nakrywa dach namiotowy z latarnią. Jej elewacje zewnętrze są raczej skromne.

Zabytek dostępny do zwiedzania – jest ono możliwe po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Czas programu:	1,5h
Ceny biletów:	wstęp wolny
Ruina Zamku Biskupów Krakowskich:	http://www.zamkipolskie.com/bodzentyn/bodzentyn.html

Zwiedzanie Zagrody Czernikiewiczów

Zagroda Czernikiewiczów jest przykładem specyficznej architektury małych miasteczek o charakterze rolniczym, tak licznie występujących w przeszłości na terenie całej Kielecczyzny. W skład zagrody wchodzą: budynek mieszkalny, budynki gospodarcze oraz wozownia. Obiekty te wraz z zamykającym podwórze drewnianym ogrodzeniem tworzą zwarty zespół zabudowań w kształcie czworoboku. Ściany wszystkich budynków zostały wzniesione z drewna jodłowego, zaś dachy mają pokrycie gontowe.

Zagroda jest najstarszą i jedyną tak kompleksowo zachowaną małomiasteczkową zagrodą znaną z terenów Kielecczyzny. Jej najstarsze elementy (części domu mieszkalnego oraz budynki gospodarcze, wozownia i ogrodzenie) pochodzą z 1809 roku. Pozostałe trzy zostały dobudowane do domu, natomiast izby mieszkalne pochodzą z lat 1870 i 1920.

Na ekspozycji odtworzono wnętrza zamieszkałe przez średniozamożną, wielopokoleniową rodzinę rolnika. Ekspozycja jest odtworzona na bazie badań terenowych przeprowadzonych w Bodzentynie oraz na podstawie materiałów archiwalnych. Pierwsza izba, sień oraz wszystkie pomieszczenia gospodarcze są przykładem wnętrz z połowy XIX wieku. Izba druga reprezentuje wnętrze mieszkalne z początku XX wieku, a izba trzecia – z okresu międzywojennego.

Godziny otwarcia:	wtorek – niedziela: 9:00 – 17:00
Czas programu:	1h
Ceny biletów:	normalny 5 PLN; ulgowy 2 PLN; sobota – wstęp bezpłatny

Zwiedzanie ruin Huty Józef

Ruiny „Huty Józef” w Samsonowie stanowią jeden z najwspanialszych zabytków Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Legendy i podania ustne umiejscawiają Samsonów już w czasach Bolesława Krzywoustego, natomiast źródła pisane wzmiankują istnienie kuźnicy w 1584 roku – przejął ją wtedy na 10 lat w dzierżawę Łukasz Samson.

W początkach XVII w. na ziemię tę przybywają włoscy hutnicy z Bergamo, stawiając w roku 1598 drugi po Bobrzy wielki piec na ziemiach polskich. W latach 1641-1644 powstaje następny wielki piec, dający ciekłą surówkę wykorzystywaną głównie do produkcji lanych kul armatnich, dział, moździerzy i granatów. W kolejnych latach właścicielami zakładu są rodziny Gibboni, Servalli, a w końcu biskupi krakowscy.

W roku 1778 r. biskupi krakowscy budują nowy wielki piec. Od roku 1789 tzw. klucz samsonowski z dobrami biskupimi przejęty zostaje na własność państwa. W latach 1818-1822 staraniem Stanisława Staszica powstaje najnowocześniejszy w Królestwie Polskim wielki piec wraz z osiedlem mieszkaniowym. Zanim pożar zniszczył go w 1866 r., wielki piec pracował dając 800 ton surówki rocznie. Po wspomnianym pożarze nie odbudowano go ze względu na spadające ceny węgla, a także silny rozwój Zagłębia Dąbrowskiego.

Patrząc dziś na ruiny huty mamy wrażenie, jakbyśmy oglądali klasycystyczne założenie pałacowe. Na jego osi dominują: wieża wyciągowa (gichtociągowa) i okrągły piec, a niższe skrzydła tworzą pomieszczenia, w których nadawano ostateczny kształt wyrobom i przygotowywano skład: budynek dmuchawy, emaliernia, klatka koła wodnego, maszynownia, modelarnia, suszarnia, odlewnia, przejście podziemne i węgielnia. Siłą napędową wszystkich urządzeń była do czasu zainstalowania w 1829 r. maszyny parowej energia spadku wód doprowadzana ze stawu i częściowo odprowadzana do Bobrzy podziemnym, dziś już częściowo zasypanym sklepionym kanałem. Na skrzyżowaniu przy hucie stoi pomnik poświęcony pomordowanym w trakcie wojny i kapliczka z czerwonego piaskowca.

Czas programu:	1h

Zwiedzanie ruin kompleksu hutniczego

Malownicze, romantyczne ruiny kompleksu hutniczego dziś już tylko wspominają czasy dawnej przemysłowej świetności. Bobrza w czasach największego rozkwitu przemysłowego znajdowała się w dobrach biskupów krakowskich. Na początku XVII w. biskup Piotr Tylicki sprowadził z Bergamo rodzinę włoskich hutników powierzając im rozbudowę istniejących kuźnic. W latach 1610-1613 Wawrzyniec i Jan Cacciowie budują pierwszy na ziemiach polskich wielki piec hutniczy oraz trzy fryszerki. Bobrza była w tym czasie ośrodkiem większego kompleksu siedmiu kuźnic, w których produkowano działa, kule, szable i kotły.

Dzięki nowej technologii włoskich hutników uzyskiwano żelazo nie jak dotychczas w formie gąbczastego kowalnego kęsa z dymarek, lecz jako płynną masę. Wielki piec uległ zniszczeniu w latach pięćdziesiątych XVII w. Do dziś z tego obiektu zachowała się grobla spiętrzająca wodę i resztki żużla, znajdujące się ok. 1 km na południe od pozostałości XIX w. założenia wielkopiecowego.

Opracowany w pierwszej ćwierci XIX w. projekt nowego zakładu przewidywał budowę pięciu wielkich pieców usytuowanych u stóp wysokiej skarpy, z której miał dokonywać się ich zasyp. Do momentu, gdy pracę przerwał wybuch powstania listopadowego, wzniesiono potężne mury oporowe dla terenu fabrycznego, gdzie stanęły dwa składy na rudę, cztery węgielnice, trzy piece do prażenia rudy, osiedle fabryczne oraz układ wodny, doprowadzający wodę poruszającą urządzenia. Dziś możemy podziwiać pozostałości imponującego muru oporowego długości 500 m, szerokości u podstawy 5 m, a w koronie 3,5 m. Przy południowo-zachodnim narożniku osiąga on 17 m wysokości.

Ponadto zachowała się część zespołu osiedla przyfabrycznego – w tym dom zawiadowcy zakładów i zabudowania gospodarcze. Budynki i stajnie są zamieszkiwane i użytkowane – dziś to własność prywatna.

U stóp południowo-zachodniego narożnika muru oporowego, na prawym brzegu dawnego kanału fabrycznego, wzniesiono w końcu XIX wieku młyn wodny zbożowy, który pracował do pożaru w 1933 r. Obecny – postawiony w miejscu spalonego – pracował jeszcze na przełomie lat 50. i 60. XX w.

Czas programu:	1,5h

Zwiedzanie pieca hutniczego Staropolskiego Okręgu Przemysłowego

Staropolski Okręg Przemysłowy pozostawił po sobie wiele obiektów – pieców, hut i zakładów metalurgicznych – emerytowanych świadków przemysłowej historii ziem polskich. Jednym z nich jest piec hutniczy w Kuźniakach.

W 1782 r. pracował tu najmniejszy z ówczesnych 34 wielkich pieców na ziemiach polskich. Stanowił własność rodziny Radońskich. W kolejnych latach zakład rozbudowywano i zmieniali się jego właściciele. W ostatnich latach funkcjonowania, będąc własnością spółki Kamiński-Grosman, wielki piec otrzymał imię „Jadwiga”. Po modernizacji w 1890 roku pracował jeszcze do roku 1897, kiedy to z powodu wyczerpania się złoża rudy został zamknięty. W ostatnim okresie główną produkcję, z wytwarzanej w ilości ok. 1000 ton surówki rocznie, stanowiły balustrady, kraty, krzyże, blachy i rury. W 1901 r. zakład został częściowo rozebrany. Wielki piec został wpisany do rejestru zabytków 30 maja 1972 r. pod nr 767.

Obecnie na pozostałości zakładu składają się:

– Ruina wielkiego pieca – obiekt murowany z kamienia w latach 1860-70, przebudowany przed rokiem 1897.
– Budynek poprodukcyjny z pierwszej połowy XIX wieku, na początku XX wieku zmieniony na młyn wodny.
– Układ wodny i urządzenia hydrotechniczne sprzed 1787 roku przekształcone w latach 1860-1870. Składają się na nie resztki tamy na rzece Łośnej, kamienny upust roboczy, drewniany upust przelewowy i murowany z kamienia, sklepiony, podziemny kanał roboczy.

Czas programu:	0,5h