Opracowanie :
Bogusław Kopka ,Robert Andrzejczyk

 

Spis treści

WSTĘP
SZLAKI HISTORYCZNE:
1. Szlak Bitwy Warszawskiej 1920
2. Szlak Bursztynowy
3. Szlak Chopinowski
4. Szlak Cysterski
5. Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej
6. Szlak Grunwaldzki
7. Szlak Jagielloński i Jagielloński Szlak Unii Lubelskiej
8. Szlak Jana III Sobieskiego
9. Szlak Kopernikowski
10. Szlak Krzyżowców (Polski Szlak Krzyżowców)
11. Szlak Książąt Mazowieckich
12. Szlak Orlich Gniazd
13. Szlak Piastowski
14. Szlak Romański
15. Szlak Zamków Gotyckich
16. Szlak Zamków Krzyżackich
17. Szlak Zamków Piastowskich
18. Szlaki Papieskie
19. Via Regia
20. Wielki Gościniec Litewski

ANEKS
POLSKIE OBIEKTY NA LIŚCIE ŚWIATOWEGO DZIEDZICTWA UNESCO
POMNIKI HISTORII
BIBLIOGRAFIA
Przykładowe źródła internetowe

 

Wstęp

Szlaki i drogi łączą, nie znają granic, są elementem integrującym różne regiony. Podróżowanie szlakami historycznymi to nie tylko zwiedzanie zabytków czy muzeów. To także poznawanie ludzi, różnic
regionalnych, miejscowej kuchni i dziedzictwa kulturowego, czyli materialnego i duchowego dorobku
poprzednich pokoleń. Oddając Państwu do rąk Szlaki historyczne w Polsce. Podróże wybrane, z dumą
prezentujemy bogactwo polskiej historii, kultury i tradycji.
Obchody 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości (1918–2018) są doskonałą okazją i pretekstem do
stworzenia tej wyjątkowej publikacji. Polska Organizacja Turystyczna, jako partner rządowego Programu Wieloletniego NIEPODLEGŁA na lata 2017–2021, m.in. wydając tę publikację, pragnie uczcić to ważne dla Polaków święto.
Rok 2018 to doskonały czas na spojrzenie wstecz na najważniejsze wydarzenia w ponad 1000-letniej historii naszego kraju. Celem tego opracowania jest przybliżenie turystom, zarówno krajowym, jak i zagranicznym, bogatej historii
i dziedzictwa kulturowego Polski. Pragniemy zachęcić ich do odwiedzania naszego kraju, zgłębiania naszej historii,
poznawania różnych regionów, niezwykłych miejsc oraz wyjątkowych ludzi.
W roku 2018 spoglądamy na historię polskiej turystyki z zadowoleniem, a w przyszłość z optymizmem. Polska
turystyka przeżywa prawdziwy rozkwit i jest jedną z najlepiej rozwijających się dziedzin gospodarki naszego kraju.
Wkład tej gałęzi do narodowego PKB bliski jest 6%, a cały sektor turystyczny tworzy prawie 700 tysięcy miejsc
pracy. W 2017 roku odwiedziło nasz kraj 18,3 mln zagranicznych turystów. W minionym roku Polska otrzymała
także prestiżową nagrodę „Best in Travel” przewodnika turystycznego „Lonely Planet”, który uznał nasz kraj za jedno
z dziesięciu najlepszych miejsc na świecie pod względem korzystnego stosunku ceny do jakości świadczonych
usług. Według badań Polskiej Organizacji Turystycznej zdecydowana większość obcokrajowców, bo aż 94%, kojarzy nasz kraj przede wszystkim z jego historią i bogatym dziedzictwem kulturowym. Polska postrzegana jest też jako
kraj bezpieczny, przyjazny i nowoczesny. Dynamicznie rozwija się również turystyka krajowa. Coraz więcej Polaków
podróżuje po ojczyźnie, poznając jej najpiękniejsze zakątki. Polska Organizacja Turystyczna, wraz z partnerami programu „Polska Zobacz Więcej – Weekend za Pół Ceny”, stara się wspomóc ten trend, wydłużyć sezon turystyczny
i wykreować modę na aktywny wypoczynek również poza sezonem wakacyjnym.

Szlaki historyczne w Polsce to pierwszy tak obszerny wykaz funkcjonujących w XXI wieku polskich szlaków historycznych. Ma służyć promocji wybranych tras turystycznych, ważnych dla polskiego dziedzictwa narodowego, oraz
inicjować tworzenie kolejnych tego typu atrakcji. Staraliśmy się, by wybór szlaków był zróżnicowany tematycznie,
obejmował większość regionów Polski i zachęcał do poznawania naszej ponad 1000-letniej historii. Jednocześnie
zdajemy sobie sprawę, że lista szlaków jest niepełna. Traktujemy to wydawnictwo jako wprowadzenie do tematu.
W przyszłości będziemy się starali uwzględnić również inne szlaki historyczne.
Układ szlaków wymienionych w spisie treści ma charakter alfabetyczny. Przy wyborze kierowano się następującą
definicją szlaku historycznego w naszym kraju: szlak historyczny to trasa wytyczona w przestrzeni turystycznej na
potrzeby zwiedzających, prowadząca przez najważniejsze w kontekście historii Polski i jej wizerunku za granicą
obiekty kultury materialnej i niematerialnej. Historia naszej ojczyzny traktowana jest tu uniwersalnie jako dzieje państwa polskiego od czasów piastowskich do powstania III Rzeczypospolitej.
Polska historia króluje i na innych szlakach turystycznych, gdzie definiowana jest szerzej, jako dziedzictwo całej
kultury, nie tylko historyczne. Do tej grupy zaliczane są tak zwane szlaki kulturowe, jak np. Szlak Architektury Drewnianej. Nie wszystkie szlaki opatrzono szkicami tras ze względu na ich rozproszony charakter oraz obecność tak
zwanych szlaków wirtualnych, czyli nieoznakowanych w realnej przestrzeni, ale istniejących w turystycznych materiałach informacyjno-promocyjnych. Opracowanie przygotowano na podstawie literatury przedmiotu, publicznie dostępnych informacji o szlakach turystycznych, między innymi na narodowym portalu turystycznym www.polska.travel.
Cieszy nas również fakt, iż wiele produktów turystycznych znajdujących się na szlakach zostało wyróżnionych Certyfikatem Polskiej Organizacji Turystycznej – najważniejszym wyróżnieniem dla produktu turystycznego w Polsce.
Zapraszamy do odbycia niezwykłej podróży przez epoki historyczne i najciekawsze regiony Polski. Zapraszamy na
polskie szlaki historyczne.

Robert Andrzejczyk, Bogusław Kopka

 

 

1.Szlak Bitwy Warszawskiej 1920

Grób Nieznanego Żołnierza w Warszawie

 

Podczas trzech dni sierpnia 1920 roku polska armia powstrzymała ekspansję rewolucji bolszewickiej na Zachód.
Brytyjski polityk i dyplomata Edgar D’Abernon uznał Bitwę Warszawską za 18. przełomową bitwę w dziejach świata.
Kluczowa z bitew w tej wojnie rozegrała się 14 sierpnia 1920 roku na polach pod Ossowem. Zginęło w niej, zostało
rannych i zaginęło 600 żołnierzy Wojska Polskiego i ochotników, wśród nich wielu studentów i uczniów. Dlatego
to Ossów nazywa się symbolem Bitwy Warszawskiej. Znajduje się tu kaplica (świątynia Matki Bożej Zwycięskiej)
i cmentarz wojenny poległych w bitwie, oba obiekty wpisane są do rejestru zabytków. Jednym z najważniejszych
i obowiązkowych punktów na szlaku jest wizyta w Centrum Informacji Turystyczno-Historycznej w Ossowie.
Znajduje się tu multimedialna prezentacja poświęcona Bitwie Warszawskiej, wojnie polsko-bolszewickiej i jej
zwycięskiemu wodzowi Józefowi Piłsudskiemu. Zwiedzający mają do dyspozycji ekrany dotykowe, infokiosk,
kabiny dsłuchowe z nagraniami relacji świadków. Mogą też obejrzeć 40-minutowy film dokumentalny
„Zwycięstwo 1920” z wypowiedziami historyków i członków rodziny księdza Ignacego Skorupki, bohatera bitwy
pod Ossowem (pomnik ks. Skorupki stanął w 2005 roku przed katedrą warszawsko-praską na Pradze Północ).
Obraz uzupełniają nagrania z walk w wykonaniu grup rekonstrukcyjnych. Dostępna jest też aplikacja
„Bitwa Warszawska 1920 Mobile”. Wkrótce w Ossowie powstanie Muzeum Bitwy Warszawskiej 1920
(jako filia Muzeum Wojska Polskiego) oraz Park Kulturowy – Wrota Bitwy Warszawskiej, w którym będzie można
oglądać rekonstrukcje historyczne oraz spektakle światło i dźwięk.W podążaniu szlakiem turystom pomagają
przewodniki, aplikacja mobilna, serwis internetowy Dziedzictwo Mazowsza oraz tablice informacyjne umieszczone
w pobliżu atrakcji turystycznych.

 

Pomnik ks. Ignacego Skorupki.

 

Rekonstrukcja bitwy pod Ossowem.

 

Wieńce przed pomnikiem Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie w 100-lecie odzyskania niepodległości.

 

Kwatera żołnierzy 1920 roku na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie.

 

„Milusin” – Dworek Marszałka Józefa Piłsudskiego w Sulejówku.

 

 

 

 

 

 

2. Szlak Bursztynowy

 

Główny szlak przewozu bursztynu w czasach rzymskich i wczesnym średniowieczu łączył basen Morza Śródziemnego
z  wybrzeżem Bałtyku. Odgrywał on decydującą rolęw kontaktach handlowych i przyczyniał się do rozwoju położonych
przy nim miejscowości. Na ziemiach polskich przebiegał między innymi przez Wrocław, Kalisz, Konin, Bydgoszcz,
Świecie, aż po Gdańsk.

 

 

Gdańsk

 

 

Wrocław

 

 

Kalisz – uroczysta parada „Po Bursztyn”

 

 

Jantar (słowiańska nazwa bursztynu) jest skamieniałą żywicą drzew (głównie iglastych) sprzed milionów lat. Nazywa się go złotem północy, słowiańskim złotem lub złotem Bałtyku. Bursztyn bałtycki był wszechstronnie wykorzystywany w lecznictwie,zdobnictwie i magii. Handlem bursztynem zajmowali się już Celtowie. Za czasów rzymskich (I–III wiek) bursztyn bałtycki– obok handlu niewolnikami – stanowił podstawę wymiany handlowej. Miejsca związane z dawnym Szlakiem Bursztynowym poznajemy dzięki odkryciom archeologicznym oraz źródłom pisanym (Tacyt, Klaudiusz Ptolemeusz).Szlak przebiegał przez ziemie zamieszkałe przez Słowian zachodnich (Śląsk,Wielkopolska, Kujawy).
Z Kujaw kierował się wzdłuż Wisły ku jej ujściu. Także wikingowie w osadzie Truso (dzisiaj Janów Pomorski niedaleko Elbląga), która była ważnym portem na południowym wybrzeżu Bałtyku, zajmowali
się obróbką i handlem bursztynem. Za światową stolicę bursztynu uważany jest Gdańsk. Tutaj co roku odbywają się największe międzynarodowe targi bursztynu i wyrobów jubilerskich, swoją siedzibę ma Międzynarodowe Stowarzyszenie Bursztynników, a przy ulicy Długiej znajduje się Muzeum Bursztynu. Prezentowane są w nim kolekcje tego cennego kamienia oraz ozdób i przedmiotów z niego wykonanych, od czasów rzymskich po współczesne.

 

Ekspozycja stała poświęcona jest sposobom pozyskiwania  
bursztynu, jego zastosowaniu w sztuce zdobniczej
właściwościom leczniczym i wykorzystaniu do badań
naukowych. Jest to muzeum, które przemawia
do zwiedzających nie tylko ciekawym i zróżnicowanym
przekazem wizualnym, ale też działa na zmysły
słodkim, bursztynowym zapachem. W 2009 roku
Muzeum Bursztynu – Oddział Muzeum Historycznego
Miasta Gdańska otrzymało Certyfikat Polskiej
Organizacji Turystycznej.
W Gdańsku znajduje się też „Bursztynowa Piąta
Aleja”, którą tworzą ulice Mariacka, Długa i Długie
Pobrzeże. W licznych pracowniach i galeriach
można nie tylko kupić niepowtarzalne wyroby, ale
też przyjrzeć się bursztynnikom przy pracy.
Obecnie w Polsce śladami starożytnych kupców
możemy wybrać się na rowerze – w województwie
łódzkim i w Wielkopolsce. Szlak Bursztynowy w województwie
łódzkim liczy 250 km i biegnie wzdłuż
rzek przez teren niemal całego województwa, rozgałęziając
się na Nadwarciański Szlak Bursztynowy
i Nadbużański Szlak Bursztynowy. W Wielkopolsce
istnieje oznakowany na zielono 200-kilometrowy
Rowerowy Szlak Bursztynowy prowadzący z Sycowa,
przez Kalisz i Konin z najstarszym (z 1151 roku)
znakiem drogowym w Polsce –  Szlak Piastowski,
aż do Przewozu (woj. kujawsko-pomorskie).
Do najciekawszych wydarzeń związanych z bursztynem należą
targi Amberif i Ambermart w Gdańsku oraz Mistrzostwa Świata
w Poławianiu Bursztynu w Jantarze.W 2004roku Mistrzostwa
Świata w Poławianiu Bursztynu „Jantar 2004” otrzymały
Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3. Szlak Chopinowski

Pomnik Fryderyka Chopina w Łazienkach Królewskich w Warszawie

 

Szlak przebiega śladami pierwszych dwudziestu lat życia światowej sławy pianisty i kompozytora, Fryderyka Chopina. Choć muzyczny geniusz
rodem z Polski prawie połowę życia spędził na emigracji, to właśnie z Warszawą i Mazowszem związane były pierwsze lata jego życia. Dlatego
Szlak Chopinowski wiedzie przez najważniejsze miejsca w stolicy i najpiękniejsze zakątki Mazowsza. Fryderyk urodził się w 1810 roku w
Żelazowej Woli,  niewielkiej wsi na Mazowszu. Jego chrzest odbył się w kościele św. Rocha w Brochowie, gdzie wcześniej wzięli ślub jego rodzice
– Mikołaj Chopin i Tekla Justyna z Krzyżanowskich. Wkrótce potem rodzina Chopinów przeprowadziła się do Warszawy, w której młody Fryderyk
uczył się (w Liceum Warszawskim i Szkole Głównej Muzyki), komponował (pierwszy utwór, Poloneza B-dur, skomponował, mając zaledwie siedem
lat) i koncertował (pierwszy publiczny koncert dał w pałacu Radziwiłłowskim– dzisiaj Pałac Prezydencki). Warszawę opuścił 2 listopada 1830 roku,
żeby już nigdy nie powrócić do kraju. Z tego okresu przetrwało kilka budynków znajdujących się przy Trakcie Królewskim wiodącym z Placu
Zamkowego do Wilanowa. Wśród nich: pałac Kazimierzowski (na terenie Uniwersytetu Warszawskiego; tutaj mieściło się Liceum Warszawskie,
a w oficynie – mieszkanie Chopinów),Belweder (miejsce licznych koncertów dla wielkiego księcia Konstantego i jego żony), kościół  Wizytek
(ul. Krakowskie Przedmieście 34, tutaj Fryderyk grywał na organach), pałac Czapskich przy ul. Krakowskie Przedmieście 5 (dawny pałac
Krasińskich, od 1827 rok mieszkanie Chopinów, obecnie Akademia Sztuk Pięknych), Pałac Staszica (ul.Nowy Świat 72), pałac Błękitny
(ul. Senatorska37), pałac Morsztynów (ul. Miodowa 10) czy pałac Radziwiłłowski (dzisiaj Pałac Prezydencki).

 

Dom Urodzenia Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli.

 

Szlak Chopinowski oraz obiekty związane z Fryderykiem Chopinem.

 

W Łazienkach Królewskich znajduje się znany na całym świecie pomnik
kompozytora, przy którym latem odbywają się otwarte koncerty fortepianowe.
W kościele św. Krzyża zaś przechowywane jest serce Chopina
(jego ciało spoczywa na paryskim cmentarzu Père-Lachaise). Na tablicy
w kościele wykuto napis „Fryderykowi Chopinowi – rodacy” oraz cytat
z Ewangelii według św. Mateusza: „Gdzie skarb twój, tam i serce twoje”.
W Warszawie znajduje się też nowoczesne multimedialne Muzeum
Fryderyka Chopina prezentujące życie i twórczość kompozytora.Cztery
kondygnacje wystawiennicze mieszczą się w XVII-wiecznym zamku
Ostrogskich (ul. Okólnik 1), zwanym również pałacem Gnińskich.
Oddziałem tego muzeum jest też Dom Urodzenia Fryderyka Chopina
w Żelazowej Woli (gmina Sochaczew), z przylegającym do dworku
zabytkowym parkiem, zaliczanym do najpiękniejszych w Polsce.
W 2013 roku Muzeum Fryderyka Chopina w Warszawie otrzymało
Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Epitafium i serce Fryderyka Chopina w kościele św. Krzyża w Warszawie

 

 

 

 

 

Kościół Wizytek w Warszawie

 

Muzeum Fryderyka Chopina w zamku Ostrogskich w Warszawie

Oprócz Żelazowej Woli i Warszawy miejscowościami mazowieckimi związanymi  z Fryderykiem Chopinem
są Brochów i Sanniki– miejsca, w których dzisiaj istnieją ośrodki chopinowskie.Fryderyk odwiedzał
również m.in. Rościszewo, Kowalewo, Sochaczew i Płock.„Pejzaż tej ziemi jest znakomitym
wprowadzeniem do muzyki Chopina. Każdy,kto chce naprawdę wnikać w ducha tej muzyki, zrozumieć,
jak bardzo jest ona związana z Polską, musi się wżyć w ten błękitny ton, jak go nazywał Eugène Delacroix,
wspólny dla polskiego krajobrazu i dla muzyki tego artysty,który się urodził na tej wielkiej równinie”.
(J. Iwaszkiewicz, Podróże do Polski).
W 2009 roku „Mazowsze Chopina” zostało nagrodzone Certyfikatem Polskiej Organizacji Turystycznej.
Od 1927 roku, co pięć lat, w Warszawie odbywa się jeden z najbardziej prestiżowych konkursów muzycznych
na świecie – Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina, nazywany Konkursem
Chopinowskim. W 2018 roku z okazji 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości zorganizowano
w stolicy I Międzynarodowy  Konkurs Chopinowski na Instrumentach Historycznych.W 1999 roku rękopisy
Fryderyka Chopina w zbiorach Biblioteki Narodowej i Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina
w Warszawie zostały wpisane przez UNESCO na Światową Listę Programu „Pamięć Świata”.

 

 

 

 

 

 

 

4. Szlak Cysterski

Archiopactwo ojców cystersów w Jędrzejowie.

 

Polski Szlak Cysterski jest fragmentem międzynarodowej trasy turystycznej prowadzącej przez
dawne i obecne ośrodki cysterskie. Jego ideą jest ukazanie wielowiekowej chrześcijańskiej
łączności kulturowej wszystkich krajów naszego kontynentu. W Polsce wiedzie przez 13
z 16województw, w większości w zachodniej i południowej części kraju, a jego najważniejsze
zabytki można podziwiać od Niziny Śląskiej po Nieckę Kozielską. Zakon ojców cystersów został
założony we Francji w 1098 roku przez Roberta z Molesmes, ówczesnego opata klasztoru
benedyktynów, zwolennika eremicko-ascetycznego stylu życia zakonnego.Pierwszy klasztor
powstał w Cîteaux (łac. Cistercium) koło Dijon.Do Polski cystersi zostali sprowadzeni w 1140 roku,
do Brzeźnicy (dzisiejszy Jędrzejów). Pierwszy klasztor żeński powstał w 1202 roku w Trzebnicy.
Zakon ten dynamicznie rozwijał się w Polsce,nie tylko prowadząc działalność duchową, ale też
przyczyniając się do rozwoju nauki, kultury,rolnictwa i rzemiosła.Dzisiaj możemy oglądać w kraju
aż 40 obiektów, wśród nich klasztory w Trzebnicy, Krzeszowie, Henrykowie, Kamieńcu Ząbkowickim,
Sulejowie i Rudach. Są też cztery czynne klasztory: archiopactwo w Jędrzejowie i opactwa w
krakowskiej Mogile, Wąchocku i Szczyrzycu.Najstarszy spośród zachodniopomorskich zespołów
klasztornych w Kołbaczu należy do najcenniejszych gotyckich zabytków w regionie. Zachował się
tam pocysterski kościół z unikatową w skali europejskiej zabytkową rozetą na zachodniej fasadzie,
a także dom konwersów oraz dom opata. Kołbacz leży na trasie turystycznej Na południe
od Szczecina – Szlakiem mapy Lubinusa.

 

Bazylika Krzyża Świętego i klasztor cysterski
w Krakowie-Mogile

 

Klasztor pocysterski w Kołbaczu

 

Największym w historii klasztorem cystersów, a równocześnie drugim co do wielkości obiektem sakralnym na świecie (tuż po hiszpańskim  Eskurialu)
jest zespół klasztorny w Lubiążu (woj.dolnośląskie). To jeden z najwspanialszych zabytków sztuki sakralnej w Polsce, nazywany arcydziełem śląskiego
baroku. Po kasacie zakonu cystersów i wywiezieniu przez władze pruskie większości wyposażenia zabudowania klasztorne zaczęły popadać w ruinę
(znane z cysterskiego kościoła klasztornego w Lubiążu dwa płótna z cyklu „Męczeństwo apostołów” Michała Willmanna z końca XVII wieku znajdują
się obecnie w kościele św. Stanisława Kostki w Warszawie, zaś pozostałych siedem w kościele Wszystkich Świętych w Warszawie).

 

Szlak Cysterski.

 

Wiele obiektów pocysterskich spotkamy na Szlaku Romańskim, jak choćby kościół klasztorny w Sulejowie, najlepiej zachowane cysterskie opactwo
warowne w kraju. Wzniesionoje ze szlachetnego piaskowca szydłowieckiego w pierwszej połowie XIII wieku. Ta trzynawowa bazylika z transeptem
łączy styl romański z gotyckim. Romańskie zabudowania klasztoru w Wąchocku wzniesiono z kamiennych ciosów. Ściany stawiali murarze z
Toskanii, układając na przemian szare i czerwone warstwy piaskowca. W 2003 roku zabytkowy kompleks pocysterskiw Pelplinie (woj. pomorskie)
otrzymał Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej. Na terenie dawnego klasztoru cysterskiego co roku we wrześniu odbywa się cieszący się
dużym powodzeniem wśród mieszkańców i turystów Jarmark Cysterski w Pelplinie. W 2011 roku zespół pocysterski w Krzeszowie
(woj. dolnośląskie), zwany europejską perłą baroku, również otrzymał Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej. Polski Szlak Cysterski jest
elementem programu Europejskich Dróg Kulturowych. Biegnie wzdłuż pętli (odcinek drogi zbliżony kształtem do koła): małopolskiej,
pomorsko-kujawsko–chełmińskiej, śląskiej, wielkopolsko-lubuskieji zachodniopomorskiej, a jego znakiem jest charakterystyczny dwuramienny krzyż.

 

 

Klasztor cysterski w Wąchocku.

 

Katedra w Pelplinie.

 

 

 

 

 

5.Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej

Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej wiedzie do miejsc, które były areną kluczowych zmagań na froncie wschodnim I wojny światowej.
Szlak turystyczny ma około 600 km i ogólnopolski charakter, przebiega bowiem przez osiem województw: warmińsko-mazurskie, podlaskie,
mazowieckie, łódzkie, lubelskie, świętokrzyskie, podkarpackie i małopolskie. Przemieszczając się tą trasą, można zwiedzić cmentarze wojenne,
muzea, forty, kwatery wojskowe, schrony i inne obiekty militarne, a także obejrzeć pomniki i tablice poświęcone poległym. Jeden z największych
obszarów działań wojennych frontu wschodniego znajdował się na terenie południowej Małopolski (część dawnej Galicji). To tutaj znajdują się
najbardziej niezwykłe, pieczołowicie odrestaurowane nekropolie, na których pochowano tysiące żołnierzy różnych narodowości, w tym Niemców,
Czechów, Słowaków, Węgrów, Rosjan i Polaków.Do najciekawszych należy cmentarz wojenny w Gorlicach. W miejscowości tej znajduje się też
Muzeum Regionalne, w którym można obejrzeć pamiątki po zwycięskiej dla państw centralnych bitwie pod Gorlicami z maja 1915 roku.
Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej w województwie małopolskim wiedzie m.in. przez Tarnów, Gorlice, Limanową, Nowy Sącz i Kraków.
W stolicy Małopolski szczególnie warte odwiedzenia są forty Twierdzy Kraków, Muzeum Lotnictwa Polskiego z oryginalnymi samolotami bojowymi
z I wojny światowej oraz Oleandry, z których wyruszyła I Kompania Kadrowa, utworzona przez Józefa Piłsudskiego. Co roku w sierpniu
organizowany jest kilkudniowy Marsz Szlakiem I Kompanii Kadrowej, prowadzący z krakowskich Oleandrów do Kielc. Wędrując jej śladami,można
dotrzeć do miejsc, w których walczyły polskie oddziały strzeleckie i Legiony Polskie.

Rekonstrukcja bitwy pod Gorlicami

 

Cmentarz wojenny w Gorlicach

 

Cmentarz wojenny w Gorlicach.

Twierdza Przemyśl

Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie

 

Wielkie Manewry Szwejkowskie w Przemyślu

 

Twierdza Przemyśl w Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej

Trasa szlaku na Podkarpaciu przebiega przez Rzeszów,Jarosław, Przemyśl. W miastach tych zachowało się wiele budynków koszarowych.
Najważniejszą budowlą militarną jest Twierdza Przemyśl, o którą stoczono wiele bitew podczas I wojny światowej. W 2008 roku produkt
turystyczny „Szwejki z Cesarsko-Królewskiej Twierdzy Przemyśl” otrzymał Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej. Nagrodzony produkt
przyczynia się do promocji twierdzy, przypomina historię i życie mieszkańców Galicji.

 

 

 

 

 

 

6.Szlak Grunwaldzki

 

Szlak turystyczny przebiega przez miejsca związane z największą bitwą średniowiecznej Europy, czyli słynną bitwą pod Grunwaldem.15 lipca 1410
roku na polach Grunwaldu  zmierzyły się wojska polsko-litewskie (pod wodzą króla Władysława Jagiełły) oraz wojska krzyżackie, na czele których
stanął wielki mistrz zakonu Ulrich von Jungingen. Całodzienna bitwa toczyła się ze zmiennym szczęściem i zakończyła się zwycięstwem
nad rycerzami zakonu.

 

Inscenizacja bitwy pod Grunwaldem

 

Inscenizacja bitwy pod Grunwaldem

 

Współcześnie, co roku w lipcu (podczas drugiego weekendu miesiąca), mają miejsce Dni Grunwaldu, a ich punktem kulminacyjnym jest
odbywająca się w sobotę rekonstrukcja historyczna wydarzeń sprzed wieków. Wyreżyserowany spektakl bitwy pod Grunwaldem, z udziałem bractw
rycerskich i grup rekonstrukcyjnych z Polski i zagranicy, jest drugą co do wielkości tego typu imprezą w Europie. Podczas jej trwania odgrywane są
sceny niczym z kart powieści Henryka Sienkiewicza Krzyżacy, którą językiem filmu opowiedział reżyser Aleksander Ford w 1960 roku. Nie mniejszą
rolę w tworzeniu wyobrażeń o bitwie odegrał namalowany w 1878roku przez Jana Matejkę obraz „Bitwa pod Grunwaldem”. W Stębarku
(dawny niemiecki Tannenberg) mieści się Muzeum Bitwy pod Grunwaldem, w którym eksponowana jest średniowieczna broń, kopie chorągwi
krzyżackich oraz makieta i mapy z przebiegiem samej bitwy oraz Wielkiej Wojny z zakonem(1409–1411). W 2004 roku inscenizacja bitwy pod
Grunwaldem otrzymała Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej. Szlak Grunwaldzki często traktowany jest jako swoiste przedłużenie Szlaku
Piastowskiego. Jego trasa prowadzi z Olsztyna i zataczając pętlę wokół Grunwaldu, powraca do stolicy Warmii. Oprócz historycznego miejsca bitwy
na trasie można zobaczyć m.in. zamki krzyżackie w Działdowie i Nidzicy, zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim oraz zamek
Kapituły Warmińskiej w Olsztynie.

Pola grunwaldzkie i pomnik

Zamek krzyżacki w Nidzicy

Dla upamiętnienia 600. rocznicy bitwy pod Grunwaldem powstał szlak rowerowy w oddalonym od pola bitwy o 200 km województwie łódzkim.
Wiedzie on znaną z opisów w kronice Jana Długosza historyczną trasą przemarszu wojsk króla Władysława Jagiełły. Jagiełło szedł na Grunwald z
Krakowa przez Ziemię Sandomierską i Mazowsze: Żarnów, Sulejów, Wolbórz, Lubochnię, Wysokie-nice i Samice, do przeprawy przez Wisłę w
Czerwińsku i dalej do miejsca bitwy, zaś po bitwie pod Malbork. W 2005 roku „Oblężenie Malborka”, historyczna impreza plenerowa, otrzymało
Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej.

Inscenizacja „Oblężenie Malborka”.

 

Liczący 180 km łódzki odcinek szlaku, stanowiący część ogólnopolskiego Szlaku Grunwaldzkiego, rozpoczyna się w Żarnowie, którego wizytówką
jest romański kościół św. Mikołaja z XII wieku, biegnie do Paradyża z pobernardyńskim barokowym zespołem klasztornym z XVIII wieku,
Aleksandrowa i wzdłuż Pilicy aż do Sulejowa z zespołem klasztornym opactwa cystersów – polski Szlak Cysterski.

 

 

Klasztor w Paradyżu

 

Czerwińsk nad Wisłą.

 

 

 

 

 

 

7.Szlak Jagielloński i Jagielloński Szlak Unii Lubelskiej

Zamek w Lublinie i pomnik lwa z herbem Lwowa

 

 

Szlak Jagielloński (łac. Via Jagiellonica) prowadzi śladami historycznego traktu łączącego stolicę Królestwa Polskiego, Kraków, ze stolicą
Wielkiego Księstwa Litewskiego – Wilnem. Szlak przebiegał przez Lublin, gdzie w 1569 roku została zawarta unia polsko-litewska, na mocy której
powstało państwo federacyjne, Rzeczpospolita Obojga Narodów. Gościniec Kraków – Lublin – Wilno przemierzały orszaki królewskie.
Podróżowali nim urzędnicy, dyplomaci, kupcy, rycerze i artyści, a szlak odegrał istotną rolę w procesie integracji obu państw. Pełnił też funkcję
europejskiej drogi kulturowej, łącząc Zachód ze Wschodem i cywilizację łacińską z cywilizacją bizantyjską. Trakt funkcjonował w latach 1386–1596,
od wyboru Władysława Jagiełły na króla Polski do przeniesienia się Zygmunta III Wazy, wraz z całym dworem, do Warszawy. W 2009 roku
Organizacja Turystyczna „Szlak Jagielloński” zainicjowała reaktywację historycznego szlaku jako międzynarodowej trasy turystycznej
Via Jagiellonica. W Polsce szlak wiedzie m.in. przez małopolskie Koszyce, Nowy Korczyn, Koprzywnicę, Sandomierz, Lublin i Ostrów Lubelski.
Na Białorusi – przez Kamieniec, Wołkowysk i Wasiliszki, a na Litwie – przez Ejszyszki i Rudniki aż do Wilna. Via Jagiellonica jest jedną z odnóg
szlaku – Via Regia. Współcześnie część szlaku pokrywa się z odtwarzanymi szlakami św. Jakuba (m.in. w Małopolsce i na Podkarpaciu).
W 2017 roku spisany na pergaminie i opatrzony 78 pieczęciami akt unii lubelskiej został wpisany przez UNESCO na Światową Listę Programu
„Pamięć Świata”, o co zabiegały zarówno Polska, jak i Litwa, Łotwa, Białoruś i Ukraina. W Lublinie istnieje Jagielloński Szlak Unii Lubelskiej
przypominający o tym doniosłym wydarzeniu.

Dziedziniec zamku w Lublinie z romańskim donżonem (wieżą obronno-mieszkalną)

 

Kaplica Trójcy Świętej na zamku w Lublinie

 

Akt unii lubelskiej z pieczęciami

 

Szlak rozpoczyna się od kaplicy Trójcy Świętej na Zamku Lubelskim. Doskonałe połączenie gotyckiej architektury z bizantyjsko- ruską polichromią
wnętrza czyni z niej zabytek unikatowy na skalę międzynarodową. Polichromia została ufundowana przez króla Władysława Jagiełłę.
Na zamku zwraca uwagę romańska wieża zamkowa, jedna z najstarszych budowli na Lubelszczyźnie. Powstała w XIII wieku jako budowla
obronno-mieszkalna (donżon) i stanowiła część grodu kasztelańskiego.

 

Obraz Jana Matejki „Unia Lubelska”

 

W Galerii Malarstwa Polskiego w Muzeum Lubelskim (Zamek Lubelski) znajduje się jeden z najbardziej znanych obrazów Jana Matejki
„UniaLubelska” z 1869 roku. Wśród innych cennych obiektów położonych na szlaku w Lublinie należy wymienić: bazylikę Relikwii Krzyża Świętego,
kamienicę Lubomelskich, pobernardyński kościół Nawrócenia św. Pawła, kościół Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej, a także pomnik Unii Lubelskiej
na placu Litewskim, przy którym kończy się szlak. Przejście całego szlaku (za czerwonymi znakami ) zajmuje dwie do trzech godzin.

Fragment pomnika Unii Lubelskiej w Lublinie

 

Od 2007 roku latem odbywa się w Lublinie Jarmark Jagielloński, podczas którego organizowane są koncerty, spektakle, jarmark rękodzielniczy
i turnieje rycerskie. W 2009 roku Jarmark Jagielloński w Lublinie otrzymał Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej. Przy Bramie Grodzkiej,
zwanej też Bramą Żydowską, prężnie działa ośrodek samorządowy „Brama Grodzka – Teatr NN”. Jest to ośrodek kultury, muzeum i archiwum
zarazem, działające na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i edukacji w miejscu spotkania wielu kultur, tradycji i religii, jakim jest od wieków
Lublin.

Brama Grodzka w Lublinie

 

Jarmark Jagielloński w Lublinie.

 

 

 

 

 

 

 

8. Szlak Jana III Sobieskiego

Dąb Bartek

 

Podstawowym przesłaniem Szlaku Jana III Sobieskiego jest podtrzymywanie tradycji szlacheckich Pierwszej Rzeczypospolitej,
w której ród Sobieskich z Sobieszyna należał do bardziej znanych. Jan Sobieski został zapamiętany przez potomnych jako
hetman wielki koronny, pogromca Turków w bitwie pod Chocimiem oraz król Polski, który jako naczelny wódz w bitwie pod Wiedniem (1683 rok)
zatrzymał nawałnicę turecką na chrześcijańską Europę.

 

Zawieprzyce – „Majówka z Janem III Sobieskim”

Do najciekawszych pomników i zabytków na szlaku należy słynny dąb „Bartek” (stoi w Zagnańsku w województwie świętokrzyskim)
– jedno z największych i najstarszych drzew w Polsce (o obwodzie prawie 10 m), pod którym, jak głosi legenda, miał odpoczywać Jan III Sobieski,
oraz zespół pałacowo-parkowy w Podzamczu Chęcińskim. Na południe od dworu obronnego w Podzamczu można zobaczyć barokową bramę w
formie łuku triumfalnego, wybudowaną na przywitanie króla Jana III Sobieskiego powracającego spod Wiednia, a za nią wspaniałą aleję lipową.
W zespole pałacowo-parkowym w Kijanach ma powstać nowoczesne centrum edukacji historycznej– „Wehikuł czasu szlaku Jana III Sobieskiego”.
Na szlaku tym znajdziemy obiekty noclegowe i gastronomiczne kultywujące historię i tradycję regionu oraz smaki z epoki Jana III Sobieskiego.
Szlak powstaje we współpracy trzech województw: lubelskiego, świętokrzyskiego i podkarpackiego.

 

 

Lublin – rycina przedstawiająca króla Jana III Sobieskiego.

 

 

 

 

 

 

 

9.Szlak Kopernikowski

Panorama Torunia

Szlak Kopernikowski prowadzi przez miejsca związane z życiem i działalnością Mikołaja Kopernika – jednego z najwybitniejszych naukowców i astronomów wszech czasów.
Człowieka, który…wstrzymał Słońce i ruszył Ziemię.

 

Toruń – podstawa wahadła Foucaulta z podobizną Mikołaja Kopernika na monecie

 

Do XVI wieku w astronomii obowiązywała teoria geocentryczna, według której Słońce wraz z planetami krążyło wokół Ziemi.
Heliocentryczny model Układu Słonecznego, opracowany przez Mikołaja Kopernika (1473–1543), uznawał, że centrum
układu stanowi nie Ziemia, a Słońce. Astronom przez pół wieku obserwował niebo i ruch planet, zanim zdecydował się
upublicznić swe spostrzeżenia w dziele De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach ciał niebieskich).

 

Pomnik Mikołaja Kopernika na tle ratusza w Toruniu

 

Dom Mikołaja Kopernika w Toruniu

 

 

Autograf dzieła Kopernika został w 1999 roku wpisany przez UNESCO na Światową Listę Programu „Pamięć Świata”.
I choć nazwisko Kopernika znane jest dzisiaj na całym świecie – jego imieniem nazwano nawet kratery na Księżycu i Marsie, a w 2010 roku
pojawił się pierwiastek Copernicium (Cn), sztucznie wytworzony, najcięższy ze znanych nam do tej pory – mało kto wie o tym wybitnym naukowcu
coś więcej. Tymczasem poznanie życia i dokonań jednego z najsłynniejszych mieszkańców Warmii ułatwia pieszy, rowerowy i samochodowy Szlak
Kopernikowski. Mikołaj Kopernik urodził się w Toruniu. Miasto leżało wówczas w Prusach Królewskich. Po drugim pokoju toruńskim w 1466 roku
zakon krzyżacki oddał Polsce Ziemię Chełmińską i Pomorze Gdańskie, które tworzyły Prusy Królewskie. Na podstawie traktatu Warmia
uniezależniła się politycznie od Krzyżaków, stając się częścią dominium (Księstwo Warmińskie, władztwo terytorialne) biskupów i kapituły
warmińskiej.Dzięki swojemu wujowi, biskupowi warmińskiemu Łukaszowi Watzenrode, Mikołaj Kopernik mógł studiować w Akademii Krakowskiej
i na uniwersytetach włoskich (w Bolonii i Padwie). Należał do stanu duchownego (był kanonikiem warmińskim). Z zamiłowania nie tylko był
astronomem, ale też matematykiem, lekarzem, prawnikiem. Był autorem traktatu o pieniądzu. Słynne prawo Kopernika-Greshama, dotyczące
obiegu pieniądza, w skrócie można zawrzeć w jednym zdaniu: „gorszy pieniądz wypiera lepszy”.

 

Skrzydło zachodnie warownej katedry we Fromborku

 

Mikołaj Kopernik wsławił się jako dowódca obrony zamku i miasta Olsztyn przed zakonem krzyżackim. Ostatnie dwadzieścia dwa lata życia spędził
we Fromborku. Dlatego to właśnie tutaj jest najwięcej śladów jego działalności. Mieści się tu Muzeum Mikołaja Kopernika obejmujące Wzgórze
Katedralne z XIV-wieczną bazyliką Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Andrzeja Apostoła, gdzie znajduje się grób Kopernika, pałac
biskupi, dzwonnicę z wahadłem Foucaulta oraz wieżę Kopernika, w której mieści się gabinet uczonego. Stała ekspozycja muzeum zatytułowana
„Mikołaj Kopernik – dzieło i życie” mieści się w dawnym pałacu biskupim. Cały Szlak Kopernikowski ma długość 450 km, rozpoczyna się przy
Wysokiej Bramie w Olsztynie i wiedzie w stronę Torunia, miejsca urodzin Kopernika. Podróżujący nim turyści przejeżdżają przez województwa
warmińsko-mazurskie, pomorskie, kujawsko-pomorskie oraz miejscowości: Olsztyn – Dobre Miasto – Lidzbark Warmiński – Pieniężno – Braniewo
– Frombork – Elbląg – Gdańsk –Malbork – Kwidzyn – Grudziądz – Toruń. W Olsztynie warto zobaczyć gotycki zamek Kapituły Warmińskiej,
w którym mieści się Muzeum Warmii i Mazur, fragment murów obronnych,ratusz, bazylikę św. Jakuba. Warto też odwiedzić słynne planetarium.
W Lidzbarku Warmińskim astronom opracował pierwszy zarys teorii heliocentrycznej. Czasy Kopernika pamięta zamek biskupów warmińskich,
położony równocześnie na  Szlaku Zamków Gotyckich i Szlaku Zamków Krzyżackich.

Zamek biskupi w Lidzbarku Warmińskim

 

 

W Grudziądzu, gdzie Kopernik bywał w związku z posiedzeniami sejmiku pruskiego (najwyższy organ autonomii Prus Królewskich), turyści
pierwsze kroki kierują na starówkę, znaną z charakterystycznego średniowiecznego układu urbanistycznego (z zastosowaniem schematu wideł,
tzn. ulica wychodząca z bramy rozdziela się na dwie równolegle biegnące nitki, które obejmują rynek), okazałych murów miejskich, bazyliki
św. Mikołaja oraz unikatowego w skali światowej zespołu ogromnych spichlerzy. Wyjątkowo pięknie wyglądają w nocy, efektownie iluminowane.
Ostatnim przystankiem na szlaku jest Toruń, nazywany miastem pierników, grodem Kopernika czy Krakowem Północy. Mikołaj Kopernik
wielokrotnie z dumą podkreślał swoje pochodzenie. Do imienia i nazwiska lubił dopisywać przydomek – „Torinensis” (torunianin). Z miejscem
urodzin Kopernika wiążą się osiągnięcia polskiej astronomii, warte odwiedzenia toruńskie planetarium oraz supernowoczesne Centrum Astronomii
UMK w pobliskich Piwnicach, kształcące kolejne pokolenia wybitnych polskich astronomów. O naukowcu przypomina Dom Mikołaja Kopernika
oraz jego pomnik stojący obok ratusza. Średniowieczny zespół miejski Torunia wpisany jest na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Miasto Toruń od wieków znane było ze słodkich wypieków. Historię Toruńskich pierników prezentuje interaktywne Żywe Muzeum Piernika,
które w 2017 roku otrzymało Złoty Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej. Natomiast Toruń (Zespół Staromiejski w Toruniu) zajął pierwsze
miejsce w konkursie „7 Cudów Polski na 100-lecie Niepodległości” World Travel Show 2018 w Nadarzynie.

 

Żywe Muzeum Piernika w Toruniu

 

Zamek Kapituły Warmińskiej w Olsztynie.

 

 

 

 

 

 

 

10. Szlak Krzyżowców (Polski Szlak Krzyżowców)

 

 

Pierwsze zakony rycerskie powstawały na fali krucjat i pielgrzymek do Ziemi Świętej. Ich głównym celem było zdobycie i obrona Jerozolimy, ochrona pielgrzymujących chrześcijan
i miejsc kultu religijnego oraz walka z mahometanami,  poganami oraz heretykami. Nazwano ich krzyżowcami, bo krzyż, znak chrześcijan (od zwycięskiej bitwy cesarza
Konstantego Wielkiego przy moście Mulwijskim w Rzymie w 312 roku), naszywano na płaszczach rycerzy walczących  w obronie wiary.

Ruiny kaplicy św. Gertrudy w Chojnie

 

Do przedstawicieli największych zakonów należeli joannici (Zakon Rycerski Świętego Jana Chrzciciela Szpitala Jerozolimskiego), templariusze (Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona)
i Krzyżacy (Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie). Rycerze zakonni składali śluby czystości i ubóstwa. Podczas usankcjonowanych prawem średniowiecznych krucjat zgromadzili bogactwa, o których krążyły legendy. Wyrazem ich siły było budowanie potężnych zamków obronnych, kościołów i klasztorów. Liczący 550 km Polski Szlak Krzyżowców przebiega przez kilkadziesiąt miejscowości leżących głównie na Pojezierzu Pomorskim, począwszy od Krosna Odrzańskiego, a kończąc na Malborku z największą średniowieczną fortecą w Europie, która wpisana jest na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Wieża warowna zamku joannitów w Łagowie

 

Zamek krzyżacki w Malborku

 

Malbork – inscenizacja historyczna

 

Święty Krzysztof z Dzieciątkiem Jezus na polichromii ściennej w kaplicy templariuszy w Chwarszczanach

 

Wykopaliska archeologów na terenie komandorii templariuszy w Chwarszczanach

 

Na szlaku znajdziemy zamki, kaplice i kościoły oraz mury obronne wznoszone przez funkcjonujące na tych ziemiach zakony rycerskie. Szlak zaczyna
się na Ziemi Lubuskiej, będącej dla Brandenburgii bramą na Pomorze, Wielkopolskę i Śląsk. Tędy wiodła słynna via marchionis, czyli droga
margrabiów Marchii Brandenburskiej, którą z Zachodu ciągnęli rycerze na krucjaty zakonne w Prusach. Na jej drodze leży m.in. dawna forteca
krzyżacka – zamek w Człuchowie, w którym rezydował wielki mistrz Konrad von Wallenrod, znany z poematu Adama Mickiewicza.
Z Pomorzem Zachodnim związane są dzieje templariuszy, których pobyt na tych terenach trwał niewiele więcej niż sto lat. Już w pierwszej połowie
XIV wieku ich majątki przejął zakon joannitów.

Zamek krzyżacki w Człuchowie

 

 

Najlepiej zachowały się w tym regionie obiekty w Chwarszczanach w powiecie myśliborskim i w Czaplinku w powiecie drawskim. Komandoria
templariuszy w Chwarszczanach powstała w 1232 roku i była jedną z najważniejszych w Polsce oraz najważniejszą na Pomorzu. Pozostałością po
niej jest gotycka kaplica odrestaurowana pod koniec XIX wieku. W drugiej połowie sierpnia odbywa się tu festyn historyczny, połączony z turniejem
rycerskim i warsztatami kultury średniowiecznej. W Czaplinku templariusze zbudowali zamek, który w 1345 roku znalazł się w rękach joannitów.
Do dzisiaj zachowały się jedynie ruiny kamienno-ceglanych murów zamku Drahim. Latem odbywają się tutaj „Spotkania z historią” z pojedynkami
wojów, degustacjami średniowiecznych przekąsek i napitków. Zamek drahimski leży na Szlaku Solnym. Szlak ten w województwie
zachodniopomorskim jest oznakowany kolorem czerwonym, liczy łącznie163 km i prowadzi z Kołobrzegu do Czaplinka.

 

Kaplica templariuszy w Chwarszczanach

 

Ruiny zamku krzyżackiego w Radzyniu Chełmińskim.

 

 

 

 

 

 

11. Szlak Książąt Mazowieckich

Dom Polonii w Pułtusku

 

Szlak Książąt Mazowieckich zapowiada wyprawę do świata zamków, tajemnic, legend i rycerzy. To 400 lat panowania książąt piastowskich
na Mazowszu.Szlak powstał w 2015 roku, a na zamku Książąt Mazowieckich w Ciechanowie otwarto stałą ekspozycję „Księstwo Mazowieckie
1200–1526 – intrygi, trucizny i smok, czyli 300 lat niezależnego Mazowsza”. Szlak Książąt Mazowieckich zaliczany jest do „Szlaków turystycznych
dziedzictwa kulturalnego Mazowsza” i dzieli się na pięć tras. Wszystkie zaczynają się i kończą w Warszawie. Każda ma innych patronów i zaprasza
na jedno- lub dwudniową podróż w inny rejon Mazowsza.

 

• Szlak Konrada Mazowieckiego
Książę Konrad I Mazowiecki patronuje północnej odnodze szlaku, która wiedzie przez Zakroczym z 700-letnią studnią, Czerwińsk z romańskim
zespołem klasztornym, Wyszogród,Bodzanów słynący z Jarmarków Zielonoświątkowych, odbywających się nieprzerwanie od ponad 600 lat,
Drobin, Sierpc z Muzeum Wsi Mazowieckiej, Szreńsk do Mławy i Gruduska, Przasnysza, Ciechanowa z najpotężniejszym zamkiem na Mazowszu,
Pułtuska (jeden z najstarszych grodów na Mazowszu) i Serocka.

Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu

 

• Szlak Siemowitów
Książęta Siemowit III i jego syn Siemowit IV są patronami zachodniego fragmentu szlaku, który biegnie przez Błonie, Sochaczew i Sanniki
do Płocka, tu odbija na południe do Gostynina i Łowicza,a potem do Rawy Mazowieckiej i przez Radziejowice powraca do Warszawy.

Kościół obronny w Brochowie

W Brochowie nad Bzurą znajduje się jeden z najbardziej charakterystycznych zabytków Mazowsza – XVI-wieczny kościół obronny, który stanął
w miejscu wcześniejszej świątyni ufundowanej przez książąt mazowieckich – Szlak Chopinowski. Jednak najsłynniejsze zabytki na szlaku to
Wzgórze Tumskie (Ostrów Tumski) w Płocku z zachowanymi czerwonymi wieżami Zamku Książąt Mazowieckich oraz katedra Wniebowzięcia
NMP z XII wieku. Jest ona najstarszym i najcenniejszym zabytkiem Płocka, jedną z pięciu najstarszych bazylik w kraju i jedną z trzech  świątyń,
w których spoczywają władcy Polski. W podziemiach Kaplicy Królewskiej znajdują się szczątki Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego
z dynastii piastowskiej oraz książąt mazowieckich i płockich. W katedrze można zobaczyć kopię słynnych romańskich drzwi płockich
(oryginalne znajdują się w soborze w Nowogrodzie Wielkim). Chlubą Płocka jest też największa w Polsce kolekcja secesji zebrana w Muzeum
Mazowieckim oraz Sanktuarium Miłosierdzia Bożego, miejsce objawień Jezusa Miłosiernego, jakie otrzymała św. Faustyna Kowalska.

 

 

Katedra płocka

 

• Szlak Księcia Janusza
Szlak Księcia Janusza wiedzie na południe od Warszawy. Jego patronem jest drugi syn Siemowita III  – Janusz I zwany Starszym. Trasa prowadzi
ze stolicy do Czerska, Warki, Kozienic i Sieciechowa,  następnie przez Radom, Iłżę i Szydłowiec zawraca na północ, ku miejscowościom Przybyszew,
Grójec, Tarczyn i Piaseczno. Gotycki Zamek Książąt Mazowieckich w Czersku stoi na skarpie pradoliny Wisły. Tutaj w XVI wieku przebywała
królowa Bona. Wiosną podczas kwitnienia drzew rozpościera się stąd  piękny widok na kwitnące sady w dolinie Wisły. Tuż obok Czerska znajduje
się Góra Kalwaria  nazywana Kalwarią Mazowsza lub Nową Jerozolimą (co jest nawiązaniem architektonicznym do planu Jerozolimy). Jest ona
znana z inscenizacji Misterium Męki Pańskiej odbywającego się już w XVII i XVIII wieku.

Zamek w Czersku

 

Misterium Męki Pańskiej na rynku w Górze Kalwarii

 

 

• Szlak Księżnej Anny i ostatnich książąt mazowieckich
Patronami wschodniej nitki szlaku są ostatni władcy piastowscy Mazowsza: księżna Anna Radziwiłłówna (nagrobek księżnej znajduje się w kościele
św. Anny w Warszawie) oraz jej dzieci, ostatni książęta mazowieccy – Janusz III, Stanisław ( Szlak Książąt Mazowieckich) i ich siostra Anna.
Szlak ten prowadzi do Ostrowi Mazowieckiej, Ostrołęki, podlaskiego Nowogrodu, Łomży i Wizny, skąd odbija na południe i biegnie przez Suraż,
Bielsk Podlaski, Brańsk do Mielnika i Drohiczyna, gdzie zmienia kierunek na zachodni i biegnie przez Sokołów Podlaski, Węgrów i Liw. W zbiorach
Muzeum Zbrojowni na Zamku Książąt Mazowieckich w Liwie znajduje się jeden z największych arsenałów broni w Polsce,broni białej, drzewcowej
i palnej od średniowiecza do czasów nowożytnych.

Muzeum Zbrojownia na zamku w Liwie

 

• Szlak Książąt Mazowieckich po Warszawie
Jest jeszcze piąta trasa, prowadząca po książęcej Warszawie. Wędrując nią, można zobaczyć: Jazdów (okolice dzisiejszego Zamku Ujazdowskiego),
plac Trzech Krzyży, kościół św. Anny, Zamek Królewski (dawną siedzibę książąt mazowieckich), katedrę św. Jana (w jej podziemiach znajdują się
groby książąt Janusza I Starszego i jego syna Bolesława III, a w nawie bocznej zachował się jedyny oryginalny nagrobek książąt mazowieckich –
sarkofag księcia Stanisława i Janusza III wystawiony przez ich siostrę Annę), mury miejskie, kamienicę książąt mazowieckich na Rynku Starego
Miasta, ulicę Zakroczymską z ujęciem wody pitnej zwanym Królewskim Zdrojem.

 

Zamek Królewski w Warszawie

 

 

 

 

12.Szlak Orlich Gniazd

 

Krajobraz między Krakowem a Częstochową tworzą wspólnie przyroda wraz z architekturą. Niejedna średniowieczna ruina przywodzi na myśl grupę skał.
Niejeden skalny ostaniec przypomina do złudzenia wapienną warownię. Budowę Orlich Gniazd, czyli ciągu warowni strzegących południowo-zachodniej
granicy Królestwa Polskiego, zainicjował w XIV wieku król Kazimierz Wielki. Potop szwedzki (1655– 1660) i upływ czasu sprawiły, że z większości
zamków zachowały się jedynie malownicze ruiny lub powstały rekonstrukcje dawnych twierdz.

Zamek w Ogrodzieńcu

 

 

Szlak Orlich Gniazd rozpoczyna się na Zamku Królewskim na Wawelu, a kończy na Starym Rynku w Częstochowie, skąd już niedaleko do
klasztoru paulinów na Jasnej Górze. Wzgórze wawelskie wraz ze Starym Miastem w Krakowie znajdują się na Liście Światowego Dziedzictwa
UNESCO. Do najbardziej znanych warowni na szlaku należą: renesansowy zamek Pieskowa Skała (wieś Sułoszowa), zamki w Olsztynie pod
Częstochową i Mirowie, odrestaurowane Bobolice, zamek Tenczyn,częściowo zrekonstruowane zamki w Rabsztynie i Smoleniu oraz ruiny w
Ojcowie, a także słynny Ogrodzieniec, nazywany „najpiękniejszą ruiną świata”. Imponujące ruiny zamku Ogrodzieniec stanowiły plener dla
ostatniego odcinka znanego serialu „Janosik’’ oraz teledysku zespołu Iron Maiden do utworu „Hallowed Be Thy Name” z 1984 roku.
Andrzej Wajda w filmowej adaptacji Zemsty Aleksandra Fredry również umieścił akcję filmu w zimowej scenerii zamku Ogrodzieniec.
Z kolei zamek w Bobolicach zagrał rolę Wawelu w serialu „Korona królów”.

Wawel

 

Klasztor na Jasnej Górze

 

Zamek w Bobolicach

 

Wapienne fortyfikacje to nie jedyne atrakcje na szlaku. Na turystów czekają też skalne bramy i ostańce, tajemnicze jary, głębokie wąwozy i jaskinie,
parki i rezerwaty przyrody, a nawet pustynia. W samym tylko Ojcowskim Parku Narodowym i jego najbliższych okolicach znajdują się aż cztery
groty udostępnione do zwiedzania, a wśród nich Grota Łokietka w Ojcowie, w której według legendy ukrywał się polski książę, przyszły król Polski
Władysław Łokietek podczas najazdu czeskiego na początku XIV wieku. W Pieskowej Skale oprócz malowniczego zamku obejrzymy imponującą
25-metrową Maczugę Herkulesa, a w Złotym Potoku – Bramę Twardowskiego. Jest też Kaplica na Wodzie w Ojcowie – dowód na upór
i pomysłowość Polaków, którzy nie mogąc w czasie zaborów budować nowych obiektów sakralnych na ziemi (zgodnie z carskim dekretem),
postawili ją na wodzie, czyli na potoku Prądnik. Kaplica na Wodzie znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce.W celu
zachowania zróżnicowanej rzeźby terenu, specyficznego układu szaty roślinnej oraz popularyzacji charakterystycznych elementów krajobrazu
kulturowego z ruinami warowni jurajskich w 1980 roku utworzono Park Krajobrazowy Orlich Gniazd.

Ojców, Dolina Prądnika

 

Pustynia Błędowska pod Dąbrową Górniczą

 

Pomnik Jana Pawła II na Jasnej Górze

 

Zamek Olsztyn k. Częstochowy

 

Szlak Orlich Gniazd wytyczył po II wojnie światowej Kazimierz Ignacy Sosnowski (1875–1954), wybitny pedagog i krajoznawca. Oznaczony
kolorem czerwonym szlak pieszy o długości 165 km przebiega przez województwa śląskie i małopolskie. Podobną trasą biegnie Jurajski Rowerowy
Szlak Orlich Gniazd o długości 190 km, również oznakowany kolorem czerwonym. Funkcjonuje też Transjurajski Szlak Konny, oznakowany
kolorem pomarańczowym. Zaczyna się w Nielepicach i ma długość 204 km. W 2012 roku Szlak Orlich Gniazd, którym opiekuje się Związek Gmin
Jurajskich, otrzymał Złoty Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

13. Szlak Piastowski

Katedra i most Jordana w Poznaniu

 

Najstarszy turystyczny szlak historyczny w Polsce jest równocześnie przewodnikiem po najdawniejszych dziejach Polski. Przebiega przez dwa
województwa: wielkopolskie i kujawsko-pomorskie. Dynastia Piastów władała państwem polskim od X do XIV wieku. Uznaje się, że pierwszym
władcą Polski z rodu Piastów był Mieszko, który zapoczątkował proces chrystianizacji Polski w 966 roku, dzięki czemu stał się godnym szacunku
władcą, równym innym włodarzom chrześcijańskiej Europy.Pierwszym koronowanym władcą Polski był jego syn, Bolesław Chrobry, ostatnim zaś
Kazimierz Wielki – syn Władysława Łokietka. Ten, w czasie 37-letniego panowania, przyczynił się do wzmocnienia obronności kraju, otoczył miasta
murami, wybudował kilkadziesiąt zamków, przeprowadził reformę prawa i administracji, ujednolicił system monetarny i ufundował słynną Akademię
Krakowską (drugi uniwersytet w tej części Europy; obecnie Uniwersytet Jagielloński). W 1938 roku Jan Kilarski w Przewodniku po Wielkopolsce
opisał szlak po „krainie najdawniejszych naszych dziejów”. Początkowo Szlak Piastowski wiódł z Poznania, przez Gniezno,Mogilno, Kruszwicę,
do Inowrocławia. Dzisiaj składa się z dwóch tras przecinających się w Gnieźnie:

 

Trasa wschód-zachód biegnie z Lubinia przez: Poznań, Pobiedziska, Ostrów Lednicki, Gniezno, Trzemeszno, Mogilno, Strzelno, Inowrocław,
Kościelec, Pakość, Gniewkowo,Kruszwicę, Radziejów, Płowce, Brześć Kujawski, Włocławek i Kowal. Dalej można skierować się na Mazowsze
i kontynuować podróż śladami piastowskimi – Szlakiem Książąt Mazowieckich (Płock).

Brama Poznania ICHOT

Brama Poznania ICHOT

 

Trasa północ-południe biegnie z Wągrowca przez: Tarnowo Pałuckie, Łekno, Żnin, Wenecję, Biskupin, Gąsawę, Marcinkowo Górne, Gniezno,
Grzybowo, Giecz, Pyzdry, Ląd nad Wartą, Konin, aż do Kalisza. Na Szlaku Piastowskim znajduje się aż sześć pomników historii ustanowionych
przez prezydenta Polski na wniosek ministra kultury. Są wśród nich: rezerwat archeologiczny w Biskupinie, katedra w Gnieźnie, ruiny zespołu
pałacowego na wyspie Ostrów Lednicki na jeziorze Lednica, zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie, opactwo benedyktyńskie w Lubiniu
i Ostrów Tumski w Poznaniu. Przemierzając szlak, możemy równocześnie znaleźć się na Szlaku Cysterskim,  Szlaku Romańskim
i  Szlaku Bursztynowym. W Poznaniu szlak ma swój początek przy Bramie Poznania, gdzie mieści się Interaktywne Centrum Historii Ostrowa
Tumskiego, najnowocześniejszy obiekt na całym szlaku. Z tarasu Bramy Poznania rozpościera się widok na Ostrów Tumski. Na wyspie położonej
w widłach Warty i Cybiny stoi najstarsza polska katedra, w której – według tradycji – pochowani zostali pierwsi historyczni władcy Polski: książę
Mieszko I i król Bolesław Chrobry. W latach30. XIX wieku wzniesiono tu Złotą Kaplicę, nazywaną też Kaplicą Królów Polskich. Bogato dekorowana
w stylu bizantyjskim, pełni funkcję symbolicznej kaplicy grobowej Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Na zachód od katedry, 3,5 m pod ziemią,
archeologowie odkryli relikty dworu książęcego z drugiej połowy X wieku (tzw. palatium). Na Ostrowie Tumskim warto zobaczyć też Rezerwat
Archeologiczny Genius Loci – przekrój Poznania. Znajdują się tam relikty oryginalnych wałów grodowych sprzed dziesięciu wieków oraz
multimedialne ekspozycje, a także sala kinowa do wyświetlania  filmów w technice 3D, infokioski i hologramy.

Osada w Biskupinie

 

Relikwiarz św. Wojciecha w katedrze gnieźnieńskiej

 

Ostrów Tumski z katedrą w Poznaniu

 

Na wyspie Ostrów Lednicki zachowały się ruiny kamiennej rezydencji Piastów, w której zamieszkiwali Mieszko I, Bolesław Chrobry i Mieszko II.
Zadaszone mury palatium stanowią rezerwat archeologiczny Muzeum Pierwszych Piastów, a jego najcenniejszym zabytkiem jest najstarsza w Polsce
i najlepiej zachowana na świecie stauroteka – puszka w kształcie krzyża łacińskiego ze złoconej blachy miedzianej, przeznaczona do przechowywania
relikwii Krzyża Świętego. Nad jeziorem Lednica w 1997 roku, z okazji 1000-lecia śmierci św. Wojciecha (Adalberta), z inicjatywy dominikanina Jana
Góry, wzniesiono stalową konstrukcję zwaną Bramą Trzeciego Tysiąclecia. Brama ma kształt ryby (symbolu chrześcijaństwa) o rozpiętości 37 m
i wysokości 12 m. Co roku na początku czerwca odbywają się tu spotkania młodzieży.Obowiązkowym punktem zwiedzania na Szlaku Piastowskim jest
Gniezno, wymieniane na równi z Poznaniem jako kolebka polskiej państwowości. Tutaj odbył się słynny zjazd gnieźnieński (1000 rok) z udziałem
cesarza Ottona III. W tutejszej katedrze koronowano pięciu pierwszych królów Polski (w latach 1025–1300), złożono w niej też ciało św. Wojciecha
(kanonizowanego w 999 roku), uznawanego za pierwszego patrona Polski. Najcenniejszym zabytkiem katedry są spiżowe Drzwi Gnieźnieńskie
powstałe ok. 1175 roku. Masywne wrota są opowieścią o życiu i śmierci św. Wojciecha. Na 18 płaskorzeźbach przedstawiono jego narodziny, życie
pełne cudów, posługę biskupią, męczeńską śmierć i złożenie ciała w grobie w gnieźnieńskiej katedrze. To dokument historyczny i jeden
z najwybitniejszych pomników sztuki romańskiej w Polsce. Katedra gnieźnieńska znalazła się w gronie „7 Cudów Polski na 100-lecie Niepodległości”
World Travel Show.

 

Muzeum Pierwszych Piastów na Ostrowie Lednickim

 

Ostrów Lednicki – rzeźby przedstawiające Mieszka I i Dobrawę

 

Brama Trzeciego Tysiąclecia

 

 

O dziejach i odkryciach archeologicznych związanych z działalnością pierwszych Piastów opowiada Muzeum Początków Państwa Polskiego
w Gnieźnie. Wyjątkowym miejscem na szlaku jest Muzeum Archeologiczne w Biskupinie, sięgające do czasów znacznie starszych niż piastowskie.
Biskupin nazywa się polskimi Pompejami, bowiem podobnie jak pył wulkaniczny zakonserwował miasto italskie, tak pokłady torfu przyczyniły się
do zachowania pozostałości po ziemno-drewnianym grodzie z VIII wieku p.n.e. Gród w Biskupinie jest największą z dotychczas odkrytych w Europie
osad warownych z okresu kultury łużyckiej. Dzisiaj możemy oglądać jego rekonstrukcję, a każdego roku podczas wrześniowego festynu
archeologicznego wybrać się w podróż w poszukiwaniu minionego czasu. Cennych zabytków z czasów piastowskich jest na szlaku znacznie więcej.
Mysia Wieża w Kruszwicy pamięta czasy Kazimierza Wielkiego, choć łączona jest z legendą o złym Popielu,którego zjadły myszy.
Rezerwat Archeologiczny w Gieczu to pozostałości grodu piastowskiego, powstałego w latach 60. IX wieku. W Koninie stoi zaś najstarszy znak
drogowy na ziemiach polskich z 1151 roku –  Szlak Bursztynowy. Wzgórze św. Wojciecha w Strzelnie zwieńczone jest dwoma romańskimi kościołami
i Muzeum – Romański Ośrodek Kultury Ottona i Bolesława, kryjącym unikatowy zbiór ponad 200 zabytków sztuki romańskiej .

 

Mysia Wieża w Kruszwicy

 

Fragment wykopalisk archeologicznych w Gieczu

 

 

Słup drogowy w Koninie

 

 

We Włocławku warto zobaczyć gotycką katedrę, o której pisał w Rocznikach Jan Długosz. W Kowalu, miejscu urodzenia Kazimierza Wielkiego
(30 kwietnia 1310 roku), znajduje się największy jednobryłowy pomnik z granitu w Polsce (7 m wraz z cokołem), odsłonięty w 700-lecie urodzin
ostatniego piastowskiego króla, jedynego władcy polskiego posiadającego przydomek „Wielki”. W wielkopolskiej Wenecji z kolei znajdują się ruiny
zamku obronnego, którego właścicielem był Diabeł Wenecki, okrutny sędzia kaliski Mikołaj Nałęcz. Na szlaku warto zwiedzić Kalisz, posiadający
jedną z najpiękniejszych starówek w Polsce, oraz Rezerwat Archeologiczny „Kaliski Gród Piastów” na Zawodziu. Co roku w czerwcu organizowany
jest tutaj jarmark archeologiczny, a w ostatnią sobotę sierpnia – Biesiada Piastowska. Wędrówką po Szlaku Piastowskim w pigułce jest wizyta w
Skansenie Miniatur w Pobiedziskach, gdzie znajduje się 35 najbardziej okazałych i najcenniejszych budowli Wielkopolski w skali 1:20. Tuż obok
stoi drewniana forteca z kolekcją wczesnośredniowiecznych machin oblężniczych… naturalnych rozmiarów. Szlak Piastowski oznakowany jest
dwoma kolorami: czarnym – oznaczającym obiekty gwarantowane, z rozwiniętą infrastrukturą turystyczną, oraz szarym – obiekty aspirujące,
w których turyści mogą napotkać pewne niedogodności związane np. z ograniczeniem dostępności obiektu. Aplikacja cyfrowa Szlak Piastowski
ułatwia turystom docieranie do wybranych obiektów oraz planowanie podróży, zawiera m.in. mapy, opisy miejsc, kalendarium wydarzeń, godziny
otwarcia i ceny biletów. Zwiedzanie ułatwia też interaktywna mapa, a uprzyjemniają – gry turystyczne, tzw. questy. Alternatywą dla samochodowego
Szlaku Piastowskiego jest oznakowany kolorem czarnym Piastowski Trakt Rowerowy, który zaczyna się w Poznaniu. Szlak ma 104 km.
W 2012 roku Szlak Piastowski otrzymał Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej.

Kościół Świętej Trójcy w Strzelnie – romański tympanon

 

Ruiny zamku „Diabła Weneckiego” we wsi Wenecja koło Żnina

 

Jarmark archeologiczny w Kaliszu

 

 
Skansen Miniatur w Pobiedziskach.

 

 

 

 

 

 

 

 

14. Szlak Romański

 

 

Banknot dwudziestozłotowy z wizerunkiem denara Bolesława Chrobrego i rotundy romańskiej w Cieszynie

 

Cała Europa, związana kulturowo z dziedzictwem karolińskiego cesarstwa rzymskiego, jest poprzecinana szlakami, na których znajdziemy powstałe
w średniowieczu romańskie zabytki kultury materialnej. W Polsce jest to najstarsza architektura, związana z początkami państwowości. Romanizm
przybył na ziemie polskie z Zachodu dość późno, więc miał stosunkowo mało czasu na rozwój (XI–XIII wiek). Dlatego polskie budowle romańskie
nigdy nie były tak potężne jak ich francuskie czy niemieckie odpowiedniki.Architektura romańska charakteryzuje się grubymi kamiennymi murami,
małymi oknami oraz surowością wykończenia wnętrz. Największe budowle romańskie znajdują się na Dolnym Śląsku, w Wielkopolsce oraz
Małopolsce. Jednym z symboli polskiego romanizmu jest rotunda św. Mikołaja w Cieszynie przedstawiona na banknocie 20-złotowym.
Romańska rotunda z XI wieku stojąca na Wzgórzu Zamkowym jest najlepiej zachowaną tego typu konstrukcją na ziemiach polskich.
Nieliczne oryginalne obiekty romańskie przetrwały do naszych czasów. Wiele romańskich budowli w ciągu wieków zostało przebudowanych.
Wśród oryginalnych obiektów należy wymienić: kościół św. Idziego w Inowłodzu (woj. łódzkie), kościół św. Mikołaja w Żarnowie (woj. łódzkie),
przedromańską rotundę św. Feliksa i Adaukta na Wawelu w Krakowie (woj. małopolskie), kościół Najświętszego Salwatora na krakowskim
Zwierzyńcu, kolegiatę św. Piotra i Pawła w Kruszwicy (woj. kujawsko-pomorskie), opactwa cystersów w Sulejowie (woj. łódzkie) i w Wąchocku
(woj. świętokrzyskie).

 

Kościół św. Andrzeja w Krakowie

 

Opactwo cystersów w Sulejowie

 

Kapitularz klasztoru cystersów w Wąchocku

 

Bez wątpienia XII-wieczna kolegiata w Tumie pod Łęczycą (woj. łódzkie) należy do najwspanialszych przykładów architektury romańskiej w Polsce.
Wśród niezwykłych zabytków romańskich wymienia się także dwie świątynie stojące obok siebie w Strzelnie (woj. kujawsko-pomorskie):
rotundę św. Prokopa oraz kościół św. Trójcy, w którym za barokową fasadą kryje się bezcenny romański zabytek- unikatowe, bogato rzeźbione
kamienne kolumny.

 

Archikolegiata w Tumie k. Łęczycy

 

Kolegiata św. Piotra i Pawła w Kruszwicy

 

Rotunda św. Prokopa

 

 

Przez Polskę przebiega kilka romańskich tras, których łączna długość wynosi prawie 450 km.
Przeplatają się one z innymi szlakami historycznymi:  Szlakiem Cysterskim,  Szlakiem Piastowskim,
Szlakiem Zamków Piastowskich czy Szlakiem Grunwaldzkim. Szlak Romański powstał z inicjatywy
Stowarzyszenia Miłośników Kultury Średniowiecza „Piastowska Droga Romańska”. W terenie
oznaczony jest tabliczkami z wizerunkami budowli romańskich.

Drzwi Gnieźnieńskie.

 

 

 

 

 

 

 

 

15.Szlak Zamków Gotyckich

Zamek biskupi w Lidzbarku Warmińskim

 

Trasa samochodowa przebiegająca przez 12 gotyckich zamków Warmii, Mazur i Kaszub. Zamki z charakterystycznej czerwonej cegły i z czerwoną
dachówką wzniesiono w XIV i na początku XV wieku. Są wśród nich zamki biskupie (np. w Lidzbarku Warmińskim), kapitulne (w Olsztynie) oraz
krzyżackie (w Malborku, Bytowie i Sztumie). Część z nich leży również na  Szlaku Zamków Krzyżackich, Szlaku Kopernikowskim i  Szlaku
Grunwaldzkim. Szlak Zamków Gotyckich ma ok. 640 km i przebiega przez: Bytów – Gniew – Malbork – Sztum –Kwidzyn – Nowe – Ostródę –
Nidzicę – Olsztyn– Lidzbark Warmiński – Kętrzyn – Ryn.

Zamek w Ostródzie

 

Bez wątpienia największym zamkiem na tej trasie jest wpisana na listę UNESCO twierdza malborska, która jest równocześnie największą ceglaną
fortecą Europy. Powstała z 16 mln wielkich, 10-kilogramowych cegieł i 2 mln dachówek. W latach 1309–1457 zamek był siedzibą wielkiego mistrza
zakonu krzyżackiego. Od 1961 roku mieści się tu Muzeum Zamkowe z kolekcją liczącą ponad 40 tys. eksponatów, w tym dawne uzbrojenie oraz
unikatowy zbiór wyrobów z bursztynu.Zamek gotycki w Bytowie, zaliczany do „50 cudów Pomorza”, był siedzibą komtura. Od połowy XV wieku
do 1637 roku – rezydencją książąt zachodniopomorskich. Co roku w lipcu odbywa się tu Wielki Turniej Gryfa Pomorskiego.

 

Zamek w Malborku

 

Zamek w Kętrzynie

 

Zamek w Bytowie

 

 

„Vivat Vasa!”

 

 

Pokaz walki rycerskiej na dziedzińcu zamku w Gniewie

 

Zamek w Gniewie był pierwszą twierdzą krzyżacką wzniesioną na zachodnim brzegu Wisły. Wcześniej Gniew i ziemia gniewska znajdowały się
w posiadaniu klasztoru cystersów z Oliwy – Szlak Cysterski. Budowę warowni rozpoczęto ok. 1290 roku. Była to największa twierdza zakonu na
Pomorzu. Pierwotnie pełniła funkcję siedziby komtura i konwentu krzyżackiego. Po drugim pokoju toruńskim w 1466 roku, kończącym wojnę
trzynastoletnią, w zamku urzędowali królewscy starostowie, w tym przyszły król Polski, Jan III Sobieski, jak również jego żona Maria Kazimiera.
Podobnie jak wiele innych zamków, największym zniszczeniom uległ podczas potopu szwedzkiego (1655–1660). Dzisiaj na zamku w Gniewie
odbywają się imprezy kulturalne i historyczne, w tym Międzynarodowy Konny Turniej Rycerski Króla Jana III Sobieskiego oraz Vivat Vasa!
Bitwa pod Gniewem 1626 (Bitwa dwóch Wazów) – inscenizacja polsko- szwedzkiej bitwy o zamek i miasto. W 2007 roku „Vivat Vasa! –
Bitwa dwóch Wazów 1626” otrzymała Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej. W Kwidzynie można zobaczyć zespół zamkowo-katedralny
kapituły pomezańskiej.Opiekę nad zamkiem sprawuje Muzeum w Kwidzynie, które jest Oddziałem Muzeum Zamkowego w Malborku. Tematycznie
ze Szlakiem Zamków Gotyckich związany jest Europejski Szlak Gotyku Ceglanego. Przebiega on przez:Szwecję, Danię, Niemcy, Polskę, Litwę,
Łotwę i Estonię.

 

Zamek w Gniewie

 

Zamek w Kwidzynie.

 

 

 

 

 

 

 

 

16.Szlak Zamków Krzyżackich

Zamek krzyżacki w Malborku

 

Potężne zamki krzyżackie murowane z kamienia i cegły stanowią wielką atrakcję turystyczną Polski północnej. Ze 125 zamków istniejących w czasie
panowania zakonu do dzisiaj w dobrym stanie dotrwała tylko niewielka część.

 

Krzyżacy – inscenizacja bitwy pod Grunwaldem

 

W 1228 roku książę Konrad I Mazowiecki nadał Zakonowi Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie
(potocznie zwanemu zakonem krzyżackim) Ziemię Chełmińską. Do sprowadzenia zakonu krzyżackiego przyczynił się biskup misyjny Prus, cysters
Chrystian. Misja cysterska bp. Chrystiana dążyła do chrystianizacji Prus i stworzenia państwa kościelnego pod patronatem Stolicy Apostolskiej.
Jednak plany Krzyżaków wobec Prus były inne – od początku chodziło przede wszystkim o podbój i stworzenie własnego państwa zakonnego.
Bardzo szybko teren ten stał się najlepiej ufortyfikowaną częścią państwa krzyżackiego. Powstające tu warowne budowle łączyły równocześnie
funkcje obronne i klasztorne, co miało ogromny wpływ na ich architekturę. Zamek w Malborku był największym i zarazem stołecznym zamkiem
w państwie krzyżackim. Przez 148 lat urzędowali w nim wielcy mistrzowie. Zamek nazywano „Castrum Sancte Marienburch” (Zamek Miasta św. Marii).
Obecnie działa w tym miejscu Muzeum Zamkowe w Malborku. W 1997 roku zamek w Malborku wpisany został na Listę Światowego Dziedzictwa
UNESCO. Szlak Zamków Krzyżackich pokrywa się po części ze Szlakiem Zamków Gotyckich,  Szlakiem Kopernikowskim i  Szlakiem Grunwaldzkim.
W województwie kujawsko-pomorskim szczególnie ciekawe i warte odwiedzenia są zamki w: Świeciu nad Wisłą, Radzyniu Chełmińskim
(to jeden z najbardziej popularnych – obok Malborka – zamków krzyżackich, znany z serialu „Pan Samochodzik i templariusze” z 1972 roku),
Chełmnie, Golubiu-Dobrzyniu, Toruniu i Brodnicy. Pierwsze lokacje miast – Chełmna i Torunia – przeprowadzono na podstawie prawa chełmińskiego
(wzorowanego na prawie miejskim Magdeburga) z 1233 roku. Chełmno, którego dzieje sięgają piastowskiego grodu obronnego, jest jedynym miastem
w Polsce, które nie tylko zachowało dawną zabudowę i średniowieczny układ, ale także nie zostało skażone współczesną architekturą.
Wzorzec  średniowiecznej miary w formie żelaznej sztaby z napisem „Culmer Ruthe” (pręt chełmiński) można dzisiaj zobaczyć na zachodniej ścianie
chełmińskiego ratusza.

 

 

Zamek w Radzyniu Chełmińskim

 

Ratusz w Toruniu

 

Ratusz w Chełmnie

 

 

Zamek w Golubiu wzniesiony został w latach 1296–1306. Dzisiejsza budowla ma już styl gotycko- renesansowy. Renesansowy kształt nadała mu
Anna Wazówna, siostra króla Zygmunta III, w latach 1616– 1623. Obecnie w zamku znajduje się Muzeum Regionalne i hotel, a w lipcu odbywa się
Międzynarodowy Turniej Rycerski. W województwie pomorskim można zwiedzać zamki krzyżackie: w Bytowie (strażnicy granicznej i siedzibie
administracji zakonu krzyżackiego), Człuchowie (krzyżackiej fortecy Konrada Wallenroda), Gniewie (najpotężniejszej twierdzy krzyżackiej na lewym
brzegu Wisły, przebudowanej przez Jana III Sobieskiego), Malborku (największej i zarazem stołecznej twierdzy w państwie krzyżackim), Sztumie
(letniej rezydencji wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego) i Kwidzynie. Charakterystycznym elementem architektonicznym gotyckiego zamku
w Kwidzynie jest gdanisko – dansker, czyli wieża ustępowa. Kwidzyńskie gdanisko jest najokazalszą budowlą tego typu w Europie. Do zamku
kwidzyńskiego od strony wschodniej przylega monumentalna gotycka katedra św. Jana Ewangelisty. W prezbiterium, w dolnej części kościoła
znajduje się kaplica błogosławionej Doroty z Mątowów Wielkich, zakrystia oraz krypta biskupów pomezańskich i krypta trzech wielkich mistrzów
zakonu krzyżackiego.

 

Zamek krzyżacki w Golubiu-Dobrzyniu

 

Budynki zamku w Sztumie

 

Kwidzyńskie gdanisko

 

 

W województwie warmińsko-mazurskim na uwagę zasługują: zamek komturów w Ostródzie (w 1807 roku przez ponad miesiąc Napoleon miał
tutaj sztab dowodzenia), zamki w Kętrzynie i Nidzicy (dawnej siedzibie prokuratora),zamek kapitulny w Olsztynie i zamek biskupi w Lidzbarku
Warmińskim, a także największy zamek krzyżacki na Mazurach – w Rynie i ruiny gotyckiego zamku kapitulnego w Szymbarku. W niewielkiej
miejscowości Reszel zachowała się w bardzo dobrym stanie kolejna twierdza z XIV wieku. Znajdziemy tu też wyjątkowy zespół trzech gotyckich
ceglanych mostów – Rybackiego, Niskiego i Wysokiego.W Działdowie funkcjonuje Interaktywne Muzeum Państwa Krzyżackiego. Można tu m.in.
prześledzić dzieje zakonu, obejrzeć uzbrojenie, makiety zamków i animacje bitew.A wszystko przy użyciu najnowocześniejszych technik, w tym
ekranów dotykowych, projekcji  3D i rzeczywistości rozszerzonej.Certyfikatami Polskiej Organizacji Turystycznej zostały nagrodzone:
gra przygodowa w zamku w Malborku „Uczta u Wielkiego Mistrza” w 2003 roku, historyczna impreza plenerowa „Oblężenie Malborka” w 2005
roku oraz „Magic Malbork Show” (Magiczny Malbork) w 2011 roku.

 

 

Sala recepcji hotelu w zamku w Rynie

 

Inscenizacja „Oblężenie Malborka”.

 

 

 

 

 

 

 

17. Szlak Zamków Piastowskich

Zamek Książ w Wałbrzychu

 

Szlak Zamków Piastowskich łączy ze sobą kilkanaście zamków i grodów położonych na terenie województwa dolnośląskiego. To najbardziej okazałe
śląskie rezydencje piastowskie powstałe w XIII i XIV wieku. Jest to pieszy i górski szlak liczący 146 km. Śląsk wyróżniał się na tle innych regionów
piastowskiej Polski bogactwem i gęstością zaludnienia. Kultura śląska jest kulturą pogranicza. Na początku Śląsk należał do Czech, by za panowania
Mieszka I i Bolesława Chrobrego stać się częścią Polski. W połowie XIV wieku na kilkaset lat Śląsk został przez Polskę utracony, choć jurysdykcja
kościelna związana z polską metropolią w Gnieźnie rozciągała się nad Śląskiem do XIX wieku. W okresie rozbicia dzielnicowego (1138– 1320)
powstały osobne księstwa śląskie rządzone przez potomków piastowskiego księcia Władysława II Wygnańca. Każdy z książąt dążył do posiadania
okazałej siedziby-zamku, dorównującego rezydencji księcia seniora, a nawet ją przewyższającego pod względem funkcji obronnych
i reprezentacyjnych. Szereg takich zamków powstało na Dolnym Śląsku. Po wygaśnięciu linii ostatnich książąt z dynastii Piastów w XVIII wieku
zamki te przeszły we władanie rodów rycerskich z Polski, Czech, Prus i Niemiec. W trakcie II wojny światowej zostały one zapomniane i częściowo
zdewastowane przez działalność wojskową na tym terenie (zwłaszcza Armii Czerwonej) i upływ czasu. Jednak od 1989 roku te okazałe rezydencje
przechodzą metamorfozy. Stały się siedzibami muzeów, eleganckimi hotelami, miejscami spotkań i wydarzeń kulturalnych. Najbardziej okazałą
warownią na szlaku jest zamek Książ w Wałbrzychu, nazywany perłą Śląska. Jest nie tylko największym zamkiem Dolnego Śląska, ale i trzecim
pod względem wielkości w Polsce. Zamek wybudował w latach 1288–1291 książę Bolko I Surowy z przeznaczeniem na swoją siedzibę. Później był
on wielokrotnie przebudowywany. W tej okazałej rezydencji magnackiej można prześledzić dzieje architektury od gotyku po XX-wieczny
neorenesans. Zamek można zwiedzać w grupach z przewodnikiem lub indywidualnie. Najwspanialsza jest Sala Maksymilianowska znajdująca się
w barokowym skrzydle na pierwszym piętrze.

 

Zamek w Jaworze

 

Zamek Grodno w Zagórzu Śląskim

 

Do zwiedzania jest też udostępniona (tylko z przewodnikiem) trasa podziemna prowadząca przez wykute przez więźniów podczas II wojny
światowej pomieszczenia przeznaczone na kwaterę główną Adolfa Hitlera.Przy ogromnym zamkowym parku można zwiedzać też stadninę koni
Stado Ogierów Książ z krytą ujeżdżalnią o powierzchni 800 m2, w całości wykonaną z drewna modrzewiowego. Zamek Książ znalazł się w gronie
„7 Cudów Polski na 100-lecie Niepodległości” World Travel Show.

W podziemiach zamku Książ

 

Stadnina koni Książ – z planu filmowego „Sensacji XX wieku”

 

 

 

Zamek Książ

 

Zamek Książ

 

 

Szlak Zamków Piastowskich jest turystycznym szlakiem pieszym oznakowanym kolorem zielonym. Na szczególną uwagę zasługują: zamek Grodziec,
ruiny zamku we Wleniu, rycerska wieża mieszkalna w Siedlęcinie, zamek Chojnik w Jeleniej Górze-Sobieszowie, ruiny zamku Sokolec pod szczytem
Krzyżnej Góry w Górach Sokolich, ruiny zamku Bolczów w Janowicach Wielkich, zamek Niesytno w Płoninie, okazałe zamki w Bolkowie i Świnach,
pozostałości twierdzy Cisy oraz Grodno w Zagórzu Śląskim. Szlak można przebyć także samochodem. Atrakcyjne dla turystów z kraju i zagranicy
obiekty przynależą do Europejskiego Szlaku Zamków i Pałaców.

 

 

Ruiny zamku Chojnik w Jeleniej Górze.

 

 

 

 

 

 

 

 

18. Szlaki Papieskie

Sanktuarium Pasyjno-Maryjne w Kalwarii Zebrzydowskiej

 

Szlaków papieskich jest w Polsce wiele i ciągle przybywa nowych. To trasy kajakowe i górskie szlaki piesze, którymi wędrował ksiądz Karol Wojtyła,
późniejszy papież Jan Paweł II. To także miejsca związane z działalnością duszpasterską księdza Wojtyły oraz z pierwszą pielgrzymką Jana Pawła II
do ojczyzny w 1979 roku, która stanowiła punkt zwrotny w najnowszej historii Polski. Jednym z lepiej znanych jest szlak turystyczny
„Ścieżkami Jana Pawła II” w Krakowie. Chętnie odwiedzane są też szlaki w Małopolsce związane z miejscem urodzenia i młodością Karola Wojtyły.
Zostały one nazwane Małopolskim Szlakiem im. Jana Pawła II, a liczący 231 km szlak główny prowadzi z Kalwarii Zebrzydowskiej do Starego Sącza.
Kalwaria Zebrzydowska jako zabytkowy zespół architektoniczno-krajobrazowy i pielgrzymkowy został wpisany – jako jedyna na świecie kalwaria –
na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. W Wadowicach, w domu przy ul. Kościelnej 7, gdzie urodził się i mieszkał w latach 1920–1939
Karol Wojtyła, znajduje się Muzeum Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II. Placówka organizuje wystawy, przyjmuje pielgrzymki, wydaje
publikacje, prowadzi działalność edukacyjno-popularyzatorską. Jedna ze stref ekspozycji stałej poświęcona jest dramatycznym wydarzeniom
z 13 maja 1981 roku, kiedy na placu św. Piotra w Watykanie Jan Paweł II padł ofiarą zamachu. Pistolet, z którego strzelał zamachowiec,
można zobaczyć w szklanej gablocie umieszczonej w podłodze.

Muzeum Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach

 

Wnętrze muzeum

 

 

Wadowice to malownicze miasteczko położone u podnóży Beskidu Małego. Mieszkający tu Karol Wojtyła od najmłodszych lat uwielbiał wędrować
po górach i pasji tej nie porzucił po wstąpieniu do stanu duchownego. W całym swoim życiu przemierzył wiele nizinnych i górskich szlaków.
Dzisiaj w pasmach górskich, po których wędrował (jako młodzieniec i później jako ksiądz), wytyczono liczne Szlaki Papieskie.
Znajdziemy je w Tatrach, Beskidzie Śląskim, Żywieckim (Pasmo Wielkiej Raczy, Pasmo Babiogórskie, Pasmo Orawsko-Podhalańskie),
Beskidzie Makowskim, Wyspowym (okolice Mszany Dolnej i Limanowej), Gorcach, Pieninach, Beskidzie Sądeckim (pasma Radziejowej i Jaworzyny),
Beskidzie Niskim, Bieszczadach, Ziemi Kłodzkiej. Szlaki oznaczone są symbolem żółtego krzyża na niebieskim tle. Trasy w Tatrach wyjątkowo nie
są oznakowane w terenie ze względu na ochronę Tatrzańskiego Parku Narodowego, ale nie jest to konieczne, bo – jak mawiają górale –
„całe Tatry są Świętoojcowe”. Oprócz turystycznych Szlaków Papieskich istnieją też tzw. miejsca papieskie, związane z pracą duszpasterską księdza,
biskupa i kardynała Karola Wojtyły. Znajdują się one na terenach: Tatr, Spisza, Kotliny Oświęcimskiej, Pogórza Wielickiego, Ziemi Chrzanowskiej
oraz na Pogórzu Ciężkowicko-Rożnowskim i w Górach Świętokrzyskich. W 2009 roku „Kanał Augustowski – Szlak Papieski” (woj. podlaskie)
otrzymał Złoty Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej.

 

Tatry, Morskie Oko

 

Giewont

 

Kanał Augustowski – Szlak Papieski

 

Bieszczady.

 

 

 

 

 

 

 

19. Via Regia

Góra św. Anny na Śląsku Opolskim. Pod pomnikiem Jana Pawła II

 

Rozwijały się przy nim tak ważne ośrodki jak Kolonia, Frankfurt n. Menem, Lipsk, Wrocław, Kraków, Lwów czy Kijów. Po raz pierwszy nazwa tego
szlaku,jako Strata Regia, czyli Droga Królewska, pojawiła się w 1252 roku w dokumentach margrabiego Marchii Miśnieńskiej Henryka III.
Nazywana też była Drogą Wysoką, gdyż znajdowała się pod szczególną opieką królewską, a podróżni mogli się po niej poruszać bezpiecznie. Drogą
Królewską podążali nie tylko kupcy, ale też i pielgrzymi podróżujący Drogą św. Jakuba (hiszp. Camino de Santiago) do grobu św. Jakuba Apostoła
w Santiago de Compostela w Hiszpanii. „Europa zrodziła się w pielgrzymowaniu, a jej ojczystym językiem jest chrześcijaństwo” – mawiał
J.W. Goethe. W 2005 roku Rada Europy zaliczyła Via Regia do Europejskich Szlaków Kulturowych. Obecnie Droga św. Jakuba, wiodąca wzdłuż
Drogi Wysokiej, nawiązuje do przebiegu tego szlaku w późnym średniowieczu, kiedy to ruch pątniczy do Santiago de Compostela przeżywał swój
największy w historii rozwój. W Polsce południowej Via Regia, będąca jedną z wielu odnóg Drogi św. Jakuba, prowadzi od Przemyśla, przez Kraków,
Górę św. Anny, Wrocław, aż do Zgorzelca, by na zachodzie przejść w Ekumeniczną Drogę Pątniczą prowadzącą przez Saksonię, Anhalt i Turyngię.
W Brzezinie na Dolnym Śląsku zachował się do dzisiaj pomnik z 1584 roku, który upamiętnia brukowanie Via Regia na odcinku pomiędzy Brzegiem
a Oławą.W województwie podkarpackim drogi św. Jakuba wzdłuż dawnej Via Regia są oznakowane żółtymi strzałkami na białym tle, skierowanymi
na zachód (w stronę Santiago de Compostela).

 

Przemyśl

 

 

Zamek w Rzeszowie

 

Kraków

 

Muszla Św.Jakuba

 

 

 

Znany polski podróżnik i zdobywca dwóch biegunów Marek Kamiński pokonał pieszo liczącą cztery tysiące
kilometrów trasę, podążając szlakiem  św. Jakuba do Santiago de Compostela. O tej niezwykłej pielgrzymce
opowiada film „Pielgrzym. Camino Marka Kamińskiego” (2016) w reżyserii  Jana Czarlawskiego.

 

Marek Kamiński w drodze do Santiago de Compostela

 

Wrocław

 

Görlitz i Zgorzelec, miasta graniczne na Via Regia między Polską a Niemcami.

 

 

 

 

 

 

 

 

20. Wielki Gościniec Litewski

 

Wielki Gościniec Litewski rozpoczyna się w Warszawie, a po drodze zaprasza do szlacheckich dworków, zamków i urokliwych
miejscowości zamieszkałych w ciągu minionych stuleci przez ludzi różnych wyznań i narodowości, w tym Tatarów sprowadzonych
do Polski i na Litwę przez króla polskiego Jana III Sobieskiego. Stare Miasto w Warszawie wpisane jest na Listę Światowego
Dziedzictwa UNESCO. Obok zabytkowych kościołów można zobaczyć na szlaku protestanckie zbory, cerkwie, meczety i synagogi,
będące świadectwem tolerancji religijnej panującej w Rzeczypospolitej szlacheckiej. Wędrowanie szlakiem jest doskonałą okazją do
poznania różnorodności krajobrazów kulturowych, niezwykłej przyrody, wybitnych postaci, wspaniałych zabytków i oryginalnych
kuchni – mazowieckiej, podlaskiej, żydowskiej i tatarskiej. Wśród najcenniejszych obiektów Wielkiego Gościńca Litewskiego
znajdują się: dworek Milusin w Sulejówku należący do marszałka Józefa Piłsudskiego -Szlak Bitwy Warszawskiej 1920, klasycystyczny
zajazd w Stanisławowie, średniowieczny zamek w Liwie –  Szlak Książąt Mazowieckich, dwa barokowe kościoły w Węgrowie,
pałac Ossolińskich w Rudce, monastyr w Supraślu czy meczet w Kruszynianach. Wierni i bitni Tatarzy walczący u boku króla Jana III
Sobieskiego z wojskami tureckimi osiedlili się w kilkunastu wsiach dzisiejszego Podlasia. W niektórych mieszkają do dzisiaj,
a z Sokółki  (tuż przy granicy  z Białorusią) do Kruszynian prowadzi 57-kilometrowy Szlak Tatarski. Najbardziej cenne zabytki kultury
tatarskiej prezentuje Muzeum Historyczne w Białymstoku. W 2006 roku Szlak Tatarski otrzymał Certyfikat Polskiej Organizacji
Turystycznej.

 

Meczet tatarski w Kruszynianach

 

Skansen w Ciechanowcu

 

Muzeum Ikon w Supraślu

 

 

 

Dodatkową atrakcją szlaku Wielki Gościniec Litewski jest bogata oferta kuchni regionalnej. Turyści mają tu okazję zasmakować
w takich produktach jak: kiszka ziemniaczana, parowce z jagodami, kartacze, kołduny w rosole, ser koryciński, kumpiak (specjalnie
solona i suszona szynka), sękacz, mrowisko (ciasto), kwas chlebowy i chleb na zakwasie. W 2017 roku Wielki Gościniec Litewski
został wyróżniony w konkursie EDEN (European Destination of Excellence). Oznaczony szlak turystyczny działa jedynie po polskiej
stronie. Są plany uczynienia go szlakiem międzynarodowym. Wszak w przeszłości szlak miał swój początek na Krakowskim
Przedmieściu w Warszawie, przy pierwszej stacji Poczty Saskiej (dzisiaj pałac Wesslów), przebiegał przez wschodnie Mazowsze,
Podlasie, Białoruś, aż do Wilna. Dla katolików i prawosławnych szczególnym miejscem kultu w Wilnie jest cudowny obraz Matki
Boskiej w Ostrej Bramie na Starym Mieście. Dla wielu Polaków wizyta w Wilnie nie może się obyć bez odwiedzenia grobu matki
Józefa Piłsudskiego – Marii z Billewiczów na cmentarzu Na Rossie, gdzie spoczywa także serce marszałka.
Szlak dynamicznie się rozwija.

 

 

 

 

 

Skansen w Ciechanowcu

 

Celem Lokalnej Organizacji Turystycznej Wielki Gościniec Litewski jest wytyczenie, oznakowanie i przede wszystkim
promocja szlaku jako jednej z największych atrakcji turystycznych wschodniej Polski. Znaki drogowe wyznaczające jego
przebieg będą też kierowały do poszczególnych atrakcji, takich jak: Muzeum Małej Ojczyzny w Studziwodach, Muzeum
Diecezjalne w Drohiczynie, Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu czy Ziołowy Zakątek w Korycinach.

 

 

 

 

Aneks

Polskie obiekty na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO
1. Stare Miasto w Krakowie
2. Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni
3. Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940–1945)
4. Puszcza Białowieska
5. Stare Miasto w Warszawie
6. Stare Miasto w Zamościu
7. Średniowieczny zespół miejski Torunia
8. Zamek krzyżacki w Malborku
9. Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy
10. Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy
11. Drewniane kościoły południowej Małopolski: Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa
12. Park Mużakowski
13. Hala Stulecia we Wrocławiu
14. Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat
15. Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz system gospodarowania wodami podziemnymi

www.unesco.pl/kultura/dziedzictwo-kulturowe/swiatowe-dziedzictwo/polskie-obiekty

 

 

Pomniki Historii

1. Białystok – zespół kościoła pw. Chrystusa Króla i św. Rocha
2. Biskupin – rezerwat archeologiczny
3. Bochnia – kopalnia soli
4. Bohoniki i Kruszyniany – meczety i mizary
5. Bóbrka – najstarsza kopalnia ropy naftowej
6. Brzeg – Zamek Piastów Śląskich z renesansową bramą i kaplicą zamkową pw. św. Jadwigi – nekropolią Piastów
7. Chełmno – stare miasto
8. Ciechocinek – zespół tężni i warzelni soli wraz z Parkiem Tężniowym oraz Parkiem Zdrojowym
9. Częstochowa – Jasna Góra, zespół klasztoru oo. paulinów
10. Dobrzyca – zespół pałacowo-parkowy
11. Duszniki Zdrój – młyn papierniczy
12. Frombork – zespół katedralny
13. Gdańsk – miasto w zasięgu obwarowań z XVII wieku
14. Gdańsk-Oliwa – zespół pocystersko-katedralny
15. Gdańsk – pole bitwy na Westerplatte
16. Gdańsk – Stocznia Gdańska, miejsce narodzin Solidarności
17. Gdańsk – Twierdza-Wisłoujście
18. Gdynia – historyczny układ urbanistyczny śródmieścia
19. Gliwice – radiostacja
20. Gniezno – katedra pw. Wniebowzięcia NMP i św. Wojciecha
21. Gostyń – Głogówko, zespół klasztorny Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri
22. Gościkowo-Paradyż – pocysterski zespół klasztorny
23. Góra Św. Anny – komponowany krajobraz kulturowo-przyrodniczy
24. Grudziądz – zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły
25. Grunwald – pole bitwy
26. Janów Podlaski – stadnina koni
27. Jawor – kościół ewangelicko-augsburski pw. Ducha Świętego, zwany Kościołem Pokoju
28. Kalwaria Zebrzydowska – krajobrazowy zespół manierystycznego parku pielgrzymkowego
29. Kamień Pomorski – zespół katedralny
30. Kanał Augustowski – droga wodna
31. Kanał Elbląski
32. Katowice – Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny
33. Katowice – osiedle robotnicze Nikiszowiec
34. Kazimierz Dolny
35. Kielce – dawny Pałac Biskupów i Katedra
36. Klępsk – Kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny
37. Kołbacz – założenie dawnego klasztoru cystersów, późniejszej letniej rezydencji książąt pomorskich i domeny
państwowej
38. Koszuty – zespół dworsko-parkowy
39. Kotlina Jeleniogórska – pałace i parki krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej
40. Kozłówka – zespół pałacowo-parkowy
41. Kórnik – zespół zamkowo-parkowy wraz z kościołem parafialnym – nekropolią właścicieli
42. Kraków – historyczny zespół miasta
43. Kraków – Kopiec Kościuszki z otoczeniem
44. Krasiczyn – zespół zamkowo-parkowy
45. Krzemionki k. Ostrowca Świętokrzyskiego – kopalnie krzemienia z okresu neolitu
46. Krzeszów – zespół dawnego opactwa cystersów
47. Kwidzyn – zespół katedralno-zamkowy
48. Ląd – zespół dawnego opactwa cysterskiego w Lądzie nad Wartą
49. Legnickie Pole – pobenedyktyński zespół klasztorny
50. Leżajsk – zespół klasztorny oo. bernardynów
51. Lidzbark Warmiński – zamek biskupów warmińskich
52. Lubiń – zespół opactwa benedyktynów
53. Lublin – historyczny zespół architektoniczno-urbanistyczny
54. Łańcut – zespół zamkowo-parkowy
55. Łęknica – Park Mużakowski, park w stylu krajobrazowym
56. Łódź – wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego
57. Łowicz – Bazylika Katedralna pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
58. Malbork – zespół zamku krzyżackiego
59. Nieborów i Arkadia – zespół pałacowo-ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny
60. Nysa – zespół kościoła farnego pw. św. Jakuba Starszego Apostoła i św. Agnieszki Dziewicy i Męczennicy
61. Oblęgorek – pałacyk Henryka Sienkiewicza wraz z zabytkowym parkiem i aleją lipową
62. Olesno – kościół odpustowy pw. św. Anny
63. Ostrów Lednicki
64. Ozimek – żelazny łańcuchowy most wiszący na rzece Mała Panew
65. Paczków – Zespół Staromiejski ze średniowiecznym systemem fortyfikacji
66. Pelplin – zespół pocystersko-katedralny
67. Płock – Wzgórze Tumskie
68. Poznań – historyczny zespół miasta
69. Przemyśl – Twierdza Przemyśl
70. Przemyśl – zespół staromiejski
71. Pułtusk – kolegiata pw. Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie
72. Racławice – teren historycznej Bitwy Racławickiej
73. Radruż – zespół cerkiewny
74. Rogalin – zespół pałacowy z ogrodem i parkiem
75. Rydzyna – założenie rezydencjonalno-urbanistyczne
76. Rytwiany – pokamedulski zespół klasztorny Pustelnia Złotego Lasu
77. Sandomierz – historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy
78. Srebrna Góra – Twierdza Srebrnogórska, nowożytna warownia górska z XVIII wieku
79. S targard Szczeciński – zespół kościoła pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny Królowej Świata oraz średniowieczne
mury obronne miasta
80. Stary Sącz – zespół staromiejski wraz z klasztorem Sióstr Klarysek
81. Strzegom – kościół pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła
82. Strzelno – zespół dawnego klasztoru norbertanek
83. Sulejów – zespół opactwa cystersów
84. Świdnica – Katedra pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika i św. Wacława Męczennika
85. Świdnica – zespół kościoła ewangelicko-augsburskiego pw. Świętej Trójcy, zwanego Kościołem Pokoju
86. Święta Lipka – sanktuarium pielgrzymkowe
87. Święty Krzyż – pobenedyktyński zespół klasztorny oraz przedchrześcijańskie obwałowania kamienne na
Łysej Górze
88. Szalowa – kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła
89. Tarnowskie Góry – podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych oraz sztolni „Czarnego Pstrąga”
90. Toruń – Stare i Nowe Miasto
91. Trzebnica – zespół dawnego opactwa cysterek
92. Tyniec – zespół opactwa benedyktynów
93. Ujazd – ruiny zamku Krzyżtopór
94. Warszawa – historyczny zespół miasta z Traktem Królewskim i Wilanowem
95. Warszawa – Zespół Stacji Filtrów Williama Lindleya
96. Warszawa – zespół zabytkowych cmentarzy wyznaniowych na Powązkach
97. Wąchock – zespół opactwa cystersów
98. Wieliczka – kopalnia soli
99. Wiślica – zespół kolegiaty pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny wraz z reliktami kościoła pw. św. Mikołaja
oraz grodzisko
100. Włocławek – katedra pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny
101. Wrocław – zespół historycznego centrum
102. Wrocław – Hala Stulecia
103. Zamość – historyczny zespół miasta w zasięgu obwarowań XIX wieku
104. Żagań – poaugustiański zespół klasztorny
105. Żyrardów – XIX-wieczna Osada Fabryczna

www.prezydent.pl/aktualnosci/pomniki-historii/obiekty-wpisane-na-liste-pomnikow-historii
www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/Pomniki_historii

 

 

Bibliografia

• Adamkiewicz Sebastian, Czechowski Paweł, Leszkowicz Tomasz, Łysakowska Agata, Szczykutowicz Anna, Woch Agnieszka, Z historią
na szlaku. Zabytki w Polsce, które warto zobaczyć, Warszawa 2017 (wydanie elektroniczne; www.histmag.org).
• Barwy Polski, Warszawa 2016.
• Baturo Iwona, Szlaki Polski, Bielsko-Biała 2018.
• Bieszk Janusz, Zamki państwa krzyżackiego w Polsce, Warszawa 2018.
• Bożek Ryszard, Kępa Zbigniew, Pawlikowski Jerzy, Stefaniak Łukasz, Camino – Bądź wierny – Idź, Pelplin 2013.
• Bursztyn. Wczoraj – dziś – jutro, red. Dariusz Jacek Olszewski-Strzyżowski, Gdańsk 2018.
• Bzowski Krzysztof, Tokarski Jacek, Śladami Ojca Świętego Jana Pawła II po Małopolsce. Przewodnik, Olszanica 2008.
• Charewiczowa Łucja, Przewodnik po najważniejszych zabytkach Małopolski Wschodniej związanych z dziejami króla Jana III Sobieskiego,
Lwów [1933].
• C zalej Sławomir, Pomorskie perły. Reportaże z Pomorza 2006–2012, Gdynia 2013.
• Cztery podlaskie perły: Ciechanowiec, Drohiczyn, Supraśl, Tykocin, Bydgoszcz [2018].
• 40 lat Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce – dokonania i perspektywy, red. Bogusław Szmygin, „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego”
2017, nr 4.
• Dziedzictwo cystersów w Polsce, Racibórz 2018.
• Dziedzictwo w Polsce. Heritage in Poland, Warszawa 2017.
• Dziedzictwo we współczesnym świecie. Kultura, natura, człowiek, red. Arkadiusz Marciniak, Michał Pawleta, Kornelia Kajda, Kraków 2018.
• Fałkowski Wojciech, Pierwsze stulecie Jagiellonów, Kraków 2017.
• Fijałkowski Wojciech, Szlakiem Jana III Sobieskiego, Warszawa 1989.
• Folga-Januszewska Dorota, 1000 muzeów w Polsce. Przewodnik, Olszanica 2011.
• Francuz Stanisław, Francuz Marta, Francuz Wiktor, Francuz Marcin, Przewodnik. Polska bez barier. 500 tras turystycznych dla osób niepełnosprawnych,
Wrocław 2016.
• Garbaczewski Zbigniew, Szlak zamków piastowskich w Sudetach: Grodziec – Grodno. Przewodnik turystyczny, Warszawa–Kraków 1988.
• Geograficzno-polityczny atlas Polski. Polska w świecie współczesnym, red. Marcin Wojciech Solarz, [Warszawa 2018].
• Gębuś Tomasz, Jurajskie wędrówki. Jurassic rambles. Wanderungen auf dem Jura, Ogrodzieniec 2013.
• Gombrich E.H., O sztuce, Poznań 2018.
• Historia Polski w liczbach. Ludność, terytorium, Warszawa 1994.
• Historia w przestrzeni publicznej, pod red. Joanny Wojdon, Warszawa 2018.
• Iwaszkiewicz Jarosław, Podróże do Polski, Poznań [b.d.w.].
• Iwicki Zygmunt, Błogosławiona lub święta Dorota z Mątów (1347–1394): jej życie i kult na Pomorzu (i w Prusach): dawniej i dziś [w:]
„Acta Cassubiana” 2015, t. 17, s. 7–21.
• Jakubowski Ryszard, Szlak Orlich Gniazd, Wrocław 2008.
• Jędrzejewski Dariusz, Polska na wycieczkę, Warszawa 2014.
• Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan, Leksykon zamków w Polsce, Warszawa 2012.
• Kalbarczyk Eliza, Kalbarczyk Robert, Kasprzak Krzysztof, Krajewski Piotr, Raszka Beata, Parki narodowe w Polsce, Bielsko-Biała 2016.
• Kanon krajoznawczy Polski, red. Włodzimierz Łęcki, Warszawa 2005.
• Kanon krajoznawczy województwa łódzkiego, red. Jolanta Śledzińska, Andrzej Wielocha, Bogdan Włodarczyk, Warszawa–Łódź 2011.
• Kanon krajoznawczy województwa wielkopolskiego, red. Włodzimierz Łęcki, Poznań 2010.
• Karolczuk Monika, Drewniane świątynie w Polsce. Kościoły i cerkwie na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, Kraków 2016.
• Karolczuk Monika, Polska. Przewodnik pielgrzyma, Kraków 2017.
• Karolczuk Monika, Polska. Skarby UNESCO, Kraków 2018.
• Karolczuk Monika, 101 skarbów historii w Polsce, Kraków 2014.
• Klimek Paweł, Polska industrialna, Bielsko-Biała 2018.
• Klimek Paweł, Polska. Perły przyrody i architektury, Bełchatów [2017].
• Koc Maria, Simanowicz Alina, Wielki Gościniec Litewski (Warszawa – Wilno). Całkowicie subiektywny przewodnik kulinarny. W poszukiwaniu
smaków Rzeczypospolitej Obojga Narodów, Sokołów Podlaski 2012.
• Kołodziejczyk Krzysztof, Pojęcie szlaku turystycznego w polskiej literaturze przedmiotu. Przegląd koncepcji, „Warsztaty z Geografii Turyzmu”
2014, t. 5, s. 115–128.
• Kowalczyk Marta, Błogosławiona Marta z Mątowów. Życie i duchowość, Kraków 2015.
• Kunicki Kazimierz, Ławecki Tomasz, Olchowiak-Adamowska Liliana, Mazowsze. Przewodnik, Olszanica 2010.
• Kultura i turystyka w kręgu wydarzeń, red. Beata Krakowiak, Andrzej Stasiak, Łódź 2014.
• Libicki Piotr, Dwory i pałace wiejskie na Mazowszu (obecne województwo mazowieckie), współpraca: Marcin Libicki, Poznań 2013.
• Lodzińska Ewa, Wieczorek Waldemar, Dolnośląskie. Przewodnik i atlas, Warszawa 2018/2019; idem, Kujawsko–pomorskie. Przewodnik
i atlas, Warszawa 2018/2019; idem, Lubelskie. Przewodnik i atlas, Warszawa 2018/2019; idem, Małopolskie. Przewodnik i atlas, Warszawa
2018/2019; idem, Mazowieckie. Przewodnik i atlas, Warszawa 2016; idem, Podlaskie. Przewodnik i atlas, Warszawa 2016/2017; idem,
Polska niezwykła, Warszawa 2017/2018; idem, Pomorskie. Przewodnik i atlas, Warszawa 2016; idem, Śląskie i Opolskie. Przewodnik i atlas,
Warszawa 2016; idem, Świętokrzyskie. Przewodnik i atlas, Warszawa 2018/2019; idem, Warmińsko-mazurskie. Przewodnik i atlas, Warszawa
2016; idem, Wielkopolskie i Lubuskie. Przewodnik i atlas, Warszawa 2016; idem, Zachodniopomorskie. Przewodnik i atlas, Warszawa 2016.
• Luminet Jean Pierre, Tajemnica Kopernika, Kraków 2008.
• Ławecki Tomasz, Kunicki Kazimierz, Olchowiak-Adamowska Liliana, Kierunek Polska. Przewodnik, Olszanica 2011.
• Maciorowski Mirosław, Maciejewska Beata, Władcy Polski. Historia na nowo opowiedziana, Warszawa 2018.
• Merta-Staszczak Adriana, Niechciane dziedzictwo. Nieruchomości zabytkowe na Dolnym Śląsku w latach 1945–1989, Warszawa 2018.
• Michalska Grażyna, Kuwałek Robert, Mitrus Edmund, Studziński Jacek, Lublin. Przewodnik, Lublin 2014.
• Mikos von Rohrscheidt Armin, Historia w turystyce kulturowej, Warszawa 2018.
• Mikos von Rohrscheidt Armin, Szlak Piastowski w przebudowie. Struktura, zarządzanie, oferta kulturowo-turystyczna, Kraków 2013.
• Mróz Łukasz, Droga św. Jakuba Via Regia. Geneza i rozwój (ze szczególnym uwzględnieniem odcinka w województwie podkarpackim),
„Peregrinus Cracoviensis” 2012, z. 23.
• My, Rzymianie, „Teologia Polityczna” 2015–2016, nr 8, Warszawa 2015.
• Nowak Andrzej, Dzieje Polski. Skąd nasz ród, do 1202, t. 1, Kraków 2014.
• Nowak Andrzej, Dzieje Polski. Od rozbicia do nowej Polski, 1202–1340, t. 2, Kraków 2015.
• Nowak Andrzej, Dzieje Polski. Królestwo zwycięskiego orła, 1340–1468. t. 3, Kraków 2017.
• Olchowik-Adamowska Liliana, Kunicki Kazimierz, Ławecki Tomasz, Śladami Chopina. Przewodnik, Olszanica 2010.
• Omilanowska Małgorzata, Kreacja, konstrukcja, rekonstrukcja. Studia z architektury XIX–XX wieku, Warszawa 2016.
• Osip-Pokrywka Mirek i Magda, Polska. Na szlakach św. Jana Pawła II, Kielce 2017.
• Owczarek Jan, Śląsk – perła Rzeczypospolitej, „Arcana” 2017, nr 5, s. 49–57.
• Parma Christian, Rudziński Grzegorz, Zamki w Polsce, Marki 2018.
• Polska. Na historycznych szlakach, broszura (http://zachodniopomorskie.trade.gov.pl).
• Polska. Najciekawsze zabytki, Warszawa 2004.
• Polska na weekend, Bielsko-Biała 2017/2018.
• Polska. 1000 zabytków, które musisz zobaczyć, Bielsko-Biała 2017.
• Popiel Lidia, Richardson Monika, Polki na Bursztynowym Szlaku, Warszawa 2012.
• Postek Roman, Wielki Gościniec Litewski (Warszawa – Wilno). Szlak turystyczny, wielcy ludzie, niezwykłe krajobrazy, wspaniałe zabytki,
Sokołów Podlaski 2012.
• Przewodnik weekendowy po Polsce. 56 najpiękniejszych tras, Bielsko-Biała 2018.
• Raszka Beata, Krajewski Piotr, Kalbarczyk Robert, Kalbarczyk Eliza, Kasprzak Krzysztof, Parki Krajobrazowe w Polsce, Bielsko-Biała 2017.
• Rozgryźć dziedzictwo. Podręcznik dobrych praktyk upowszechniania dziedzictwa i edukacji o dziedzictwie kulturowym, Warszawa 2017.
• Ryżewski Grzegorz, Wielki trakt Warszawa – Wilno w XVIII wieku, Sokołów Podlaski 2013.
• Sołtysiak Maria, Wierzbicka Katarzyna, Polska. Najciekawsze muzea, Warszawa 2003.
• Sölle Piotr, Machlański Piotr, Województwo łódzkie. Największe atrakcje turystyczne, Łódź 2008–2009.
• Sury Bartłomiej, Znak Dziedzictwa Europejskiego jako narzędzie konstruowania dziedzictwa „Studia Etnologiczne i Antropologiczne” 2014,
nr 14, s. 58–66.
• Sztuka gościnności. Szlakiem hoteli historycznych, Gliwice 2017.
• Szewczyk Robert, Szewczyk Izabela, Szlaki turystyczne, Warszawa 2012.
• Szlaki turystyczne od pomysłu do realizacji, pod red. Andrzeja Stasiaka, Jolanty Śledzińskiej, Bogdana Włodarczyka, Warszawa–Łódź 2014.
• Szymański Marek, Polska na filmowo. Gdzie kręcono znane filmy i seriale, Poznań 2010.
• Śladami Lubinusa. Przewodnik niezwykły, Szczecin 2014.
• Świechowski Zygmunt, Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009.
• Tyszkiewicz Jan, Geografia historyczna. Zarys problematyki, Warszawa 2014.
• Weiss Jacek, Polskie ścieżki Chopina. Praktyczny przewodnik turystyczny, Warszawa 2017.
• Węgrzyn Maciej, Zamki w Polsce, Warszawa 2018.
• Wiśniewski A. Jacek, Kościoły drewniane Mazowsza. Przewodnik, Pruszków 2016.
• Włodarczyk Joanna, Szlak Orlich Gniazd, Warszawa 2012.
• Włodarczyk Joanna, Turystyka i podróże po Polsce, Warszawa 2013.
• Wrzesiński Jacek, Rzempała-Chmielewska Agnieszka, Kryszak Danuta, Kaliski Antoni, Szlak Piastowski, Gniezno [b.d.w.].
• Wyrwa Andrzej Marek, Cisterciana. Studia z dziejów i kultury Zakonu Cysterskiego, Kraków–Poznań 2017.
• Wysokiński Jan, Słownik geograficzny, krajoznawczy, turystyczny Polski, Warszawa 2015.
• Zawada Jan H., Cuda Polski, Ożarów Mazowiecki 2018.
• Zielińska-Melkowska Krystyna, Święty Chrystian – cysters – misyjny biskup Prus (próba nowego spojrzenia), „Nasza Przeszłość. Studia z dziejów
Kościoła i kultury katolickiej w Polsce” 1994, t. 83, s. 35–61.
• Z rzeką w tle. Bibliografia Śluzy Katedralnej, Poznań 2015.
• Żywczak Krzysztof, Made in Poland. Kultura, design, miejsca, Warszawa 2014.
• Żywczak Krzysztof, Polskie zamki i pałace, Warszawa 2016.

 

 

Przykładowe źródła internetowe

1. Szlak Bitwy Warszawskiej 1920:
www.dziedzictwomazowsza.pl
www.muzeumwp.pl
www.ossow1920.pl

2. Szlak Bursztynowy:
www.muzeumgdansk.pl
www.polawianiebursztynu.pl

3. Szlak Chopinowski:
www.chopin.museum/pl
www.chopin.nifc.pl
www.dziedzictwomazowsza.pl/szlak-chopinowski
www.mazowszechopina.pl

4. Szlak Cysterski:
www.cystersi.pl
www.jarmarkcysterski.pelplin.pl
www.lubinus.pl
www.coe.int/en/web/cultural-routes/the-european-route-of-cistercian-abbeys

5. Szlak Frontu Wschodniego I Wojny Światowej:
www.pierwszawojna.podkarpackie.pl
www.turystyka.wrotapodkarpackie.pl
www.visitmalopolska.pl/szlakpierwszejwojny

6. Szlak Grunwaldzki:
www.lodzkie.pl/turystyka/szlaki-turystyczne/szlak-grunwaldzki

 

7. Szlak Jagielloński i Jagielloński Szlak Unii Lubelskiej:
www.jarmarkjagiellonski.pl
www.teatrnn.pl
www.zachod-wschod.pl/szlakjagiellonski

8. Szlak Jana III Sobieskiego:
www.karta.szlaksobieskiego.net
www.sobieski.lubaczow.com.pl
www.szlaksobieskiego.org.pl

9. Szlak Kopernikowski:
www.frombork.art.pl
www.gminalidzbark.com/szlak-kopernikowski

10. Szlak Krzyżowców (Polski Szlak Krzyżowców):
www.morzeprzygody.eu
www.chwarszczany.pl
www.drahim.pl

11. Szlak Książąt Mazowieckich:
www.szlakksiazat.pl
www.zamekwciechanowie.pl

12. Szlak Orlich Gniazd:
www.jura.slaskie.travel
www.orlegniazda.pl

13. Szlak Piastowski:
www.szlakpiastowski.pl
www.szlakpiastowski.com.pl

14. Szlak Romański:
www.romanizm.pl
www.albumromanski.pl/album/romanska-polska

15. Szlak Zamków Krzyżackich:
www.zamki-gotyckie.pl
www.zamkigotyckie.org.pl
https://pomorskie.travel/pl_PL

16. Szlak Zamków Krzyżackich:
www.muzeum.dzialdowo.pl
www.zamek.kwidzyn.pl
www.zamek.malbork.pl
www.zamekgolub.pl
www.kujawsko-pomorskie.travel/pl/content/szlak-zamkow-krzyzackich

17. Szlak Zamków Piastowskich:
www.ksiaz.walbrzych.pl
www.szlakikulturowe.dolnyslask.pl/o-szlakach/szlak-zamkow-piastowskich

18. Szlaki Papieskie:
www.domjp2.pl
www.janpawel2.pl
www.kalwaria.eu/strona/kalwaria-w-unesco
www.szlakipapieskie.pl
www.malopolska.szlaki.pttk.pl/995-pttk-malopolska-malopolski-szlak-papieski

19. Via Regia:
www.caminodelavida.pl
www.caminosilesia.pl
www.camino.net.pl
www.coe.int/en/web/cultural-routes/via-regia

20. Wielki Gościniec Litewski:
www.wielkigoscinieclitewski.pl

 

 

Opracowanie:
Bogusław Kopka, Robert Andrzejczyk

Recenzent:
Jacek Żurek
Projekt okładki i opracowanie graficzne:
Piotr Hrycyk

Korekta:
Bożena Maliszewska

Ilustracja na okładce:
Panorama Krakowa według Kroniki świata Hartmana Schedla,
wydanej w Norymberdze w 1493 r.

Źródła i autorzy fotografii:
Polska Organizacja Turystyczna, Fotolia, Domena Publiczna, z wyjątkiem: Polska Agencja Prasowa/Araszkiewicz,
Jacek Bednarczyk, Marcin Bednarski, Marcin Bielecki, Paweł Brzeziński, Adam Ciereszko, Darek Delmanowicz,
Tomasz Gzell, Adam Hawałej, Grzegorz Jakubowski, Tomasz Koryszko, Maciej Kulczyński, Grzegorz Michałowski,
Jan Morek, Lech Muszyński, Marcin Obara, Jerzy Ochoński, Wojciech Pacewicz, PAP/Alamy, Radek Pietruszka,
Piotr Polak, Grzegorz Rogiński, Stanisław Rozpędzik, Maciej Rozwadowski, Michał Sielewicz, Remigiusz Sikora,
Ireneusz Sobieszczuk, Paweł Supernak, Leszek Szymański, Krzysztof Świderski, Mirosław Trembecki,
Michał Walczak, Adam Warżawa, Tomasz Waszczuk, Leszek Wdowiński, Piotr Wittman, Tomasz Wojtasik,
Jens Wolf, Jerzy Woropiński, Marek Zakrzewski, Tytus Żmijewski.

© Polska Organizacja Turystyczna
Warszawa 2018

Wszelkie prawa zastrzeżone/All rights reserved
Projekt realizowany w ramach obchodów stulecia odzyskania niepodległości.

Wydanie I

ISBN 978-83-7336-415-8 – książka i e-book, wersja polska