Szlak Cysterski
Archiopactwo ojców cystersów w Jędrzejowie
Polski Szlak Cysterski jest fragmentem międzynarodowej trasy turystycznej prowadzącej przez
dawne i obecne ośrodki cysterskie. Jego ideą jest ukazanie wielowiekowej chrześcijańskiej
łączności kulturowej wszystkich krajów naszego kontynentu. W Polsce wiedzie przez 13 z 16
województw, w większości w zachodniej i południowej części kraju, a jego najważniejsze zabytki
można podziwiać od Niziny Śląskiej po Nieckę Kozielską.Zakon ojców cystersów został założony
we Francji w 1098 roku przez Roberta z Molesmes, ówczesnego opata klasztoru benedyktynów,
zwolennika eremicko-ascetycznego stylu życia zakonnego. Pierwszy klasztor powstał w Cîteaux
(łac. Cistercium) koło Dijon. Do Polski cystersi zostali sprowadzeni w 1140 roku do Brzeźnicy
(dzisiejszy Jędrzejów). Pierwszy klasztor żeński powstał w 1202 roku w Trzebnicy. Zakon ten
dynamicznie rozwijał się w Polsce, nie tylko prowadząc działalność duchową, ale też przyczyniając
się do rozwoju nauki, kultury,rolnictwa i rzemiosła. Dzisiaj możemy oglądać w kraju aż 40
obiektów, wśród nich klasztory w Trzebnicy, Krzeszowie, Henrykowie, Kamieńcu Ząbkowickim,
Sulejowie i Rudach. Są też cztery czynne klasztory: archiopactwo w Jędrzejowie i opactwa w
krakowskiej Mogile, Wąchocku i Szczyrzycu. Najstarszy spośród zachodniopomorskich zespołów
klasztornych w Kołbaczu należy do najcenniejszych gotyckich zabytków w regionie. Zachował się
tam pocysterski kościół z unikatową w skali europejskiej zabytkową rozetą na zachodniej fasadzie,
a także dom konwersów oraz dom opata. Kołbacz leży na trasie turystycznej Na południe od
Szczecina – Szlakiem mapy Lubinusa. Największym w historii klasztorem cystersów,
a równocześnie drugim co do wielkości obiektem sakralnym na świecie
(tuż po hiszpańskim Eskurialu) jest zespół klasztorny w Lubiążu (woj. dolnośląskie). To jeden
z najwspanialszych zabytków sztuki sakralnej w Polsce, nazywany arcydziełem śląskiego baroku.
Po kasacie zakonu cystersów i wywiezieniu przez władze pruskie większości wyposażenia
zabudowania klasztorne zaczęły popadać w ruinę (znane z cysterskiego kościoła klasztornego
w Lubiążu dwapłótna z cyklu „Męczeństwo apostołów” Michała Willmanna z końca XVII wieku
znajdują się obecnie w kościele św. Stanisława Kostki w Warszawie, zaś pozostałych siedem
w kościele Wszystkich Świętych w Warszawie).
Bazylika Krzyża Świętego i klasztor cysterski w Krakowie-Mogile
Klasztor pocysterski w Kołbaczu
Wiele obiektów pocysterskich spotkamy na Szlaku Romańskim, jak choćby kościół klasztorny w Sulejowie, najlepiej zachowane cysterskie opactwo
warowne w kraju. Wzniesiono je ze szlachetnego piaskowca szydłowieckiego w pierwszej połowie XIII wieku. Ta trzynawowa bazylika z transeptem
łączy styl romański z gotyckim. Romańskie zabudowania klasztoru w Wąchocku wzniesiono z kamiennych ciosów. Ściany stawiali murarze z Toskanii,
układając na przemian szare i czerwone warstwy piaskowca. W 2003 roku zabytkowy kompleks pocysterski w Pelplinie (woj. pomorskie) otrzymał
Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej. Na terenie dawnego klasztoru cysterskiego co roku we wrześniu odbywa się cieszący się dużym
powodzeniem wśród mieszkańców i turystów Jarmark Cysterski w Pelplinie. W 2011 roku zespół pocysterski w Krzeszowie (woj. dolnośląskie),
zwany europejską perłą baroku, również otrzymał Certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej. Polski Szlak Cysterski jest elementem programu
Europejskich Dróg Kulturowych. Biegnie wzdłuż pętli (odcinek drogi zbliżony kształtem do koła): małopolskiej, pomorsko-kujawsko-chełmińskiej,
śląskiej, wielkopolsko-lubuskiej i zachodniopomorskiej, a jego znakiem jest charakterystyczny dwuramienny krzyż.
Klasztor cysterski w Wąchocku
Katedra w Pelplinie.
Autorzy: Robert Andrzejczyk, Bogusław Kopka
Wydawnictwo: Polska Organizacja Turystyczna