A - A +
#Architektura #Historia #Multidyscyplinarne #Muzyka #Plastyka #Sztuka #Technika #Turystyka

Exploseum -linia produkcyjna niemieckiej fabryki DAG Bromberg z lat 1939-1945, to unikalny na skalę światową zespół zabytków architektury poprzemysłowej zachowanych w niezmienionym od 1945 r. kształcie; 2 km wielopoziomowych nadziemnych i podziemnych korytarzy. Zwiedzający trafia w głąb ekspozycji zaskakującej wieloma kontekstami historycznymi. W historię DAG Fabrik Bromberg wpisują się losy 4 tys. niewolniczo pracujących ludzi nazywanych kanarkami i kolibrami (kontakt z chemikaliami powodował przebarwienia włosów i skóry). Skoszarowani w 18 obozach pracowali na rzecz potęgi przemysłowej Trzeciej Rzeszy: Polacy, Niemcy, Rosjanie, Czesi, Włosi, Jugosłowianie, Francuzi, Anglicy. Dziś placówka muzealna zaprasza miłośników turystyki industrialnej, historii, wojskowości, techniki, architektury.

Misja Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
Misją Muzeum jest sprawowanie opieki nad powierzonymi dobrami dziedzictwa kultury światowej, narodowej i regionalnej: dziełami sztuki oraz zabytkami kultury materialnej i niematerialnej, a także umożliwianie współczesnemu odbiorcy kontaktu z ich wartościami.

Muzeum realizuje swoją misję poprzez gromadzenie zbiorów i ich naukowe opracowanie, prowadzenie prac badawczych
i konserwatorskich, organizację wystaw i wydarzeń kulturalnych oraz działalność edukacyjną, popularyzatorską i wydawniczą z zakresu sztuki, historii, numizmatyki, techniki, archeologii, etnografii oraz fonografii i kultury muzycznej. Szczególny akcent położony jest na zbiory związane z Bydgoszczą i regionem, na sztukę nowoczesną oraz twórczość patrona Muzeum Leona Wyczółkowskiego.

Stwarzając dogodne warunki uczestnictwa w kulturze odbiorcom niezależnie od wieku, przekonań, wykształcenia.

Historia Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
Aby sięgnąć do korzeni muzeum, trzeba przenieść się w ostatnie dwudziestolecie XIX w., kiedy to powstało w Bydgoszczy Towarzystwo Historyczne Obwodu Noteckiego, którego celem miało być prowadzenie badań naukowych dotyczących regionu. Jednocześnie z pracami badawczymi rozpoczęto działalność zbieracką. Ilość zabytków wzrastała dość szybko, głównie dzięki hojności ofiarodawców. Zbiory ulokowano na chórze poklasztornego kościoła Klarysek, pełniącego wówczas funkcję remizy straży pożarnej. Od 30 listopada 1890 r. zostały one udostępnione publiczności, która mogła oglądać je w niedziele w godzinach od 11 do 13. Choć zbiór ten był określany mianem Muzeum, to jednak placówka nie posiadała umocowania prawnego.

Koncepcja utworzenia w Bydgoszczy muzeum doczekała się realizacji dopiero po objęciu miasta przez władze polskie. Dla potrzeb tworzącego się muzeum Magistrat przeznaczył budynek byłej Miejskiej Kasy Oszczędnościowej przy Starym Rynku.

 

Zbiory

Archeologia

Początki zgromadzenia kolekcji archeologicznej wiążą się z powstaniem w 1880 roku Towarzystwa Historycznego Nadnotecia w Bydgoszczy. Większość pozyskanych zabytków z lat 1880-1919 stanowiły dary, znaleziska przypadkowe, nie posiadające dokumentacji naukowej. Badania archeologiczne w tym okresie często miały charakter amatorski. Prace archeologiczne prowadzili zarówno niemieccy jak i polscy badacze. W latach 1920-1939 badania archeologiczne prowadzone były na cmentarzysku z epoki brązu w Bydgoszczy – Bielawach oraz grodziskach w Zamczysku i Fordonie („Wyszogród”). Prace te były kontynuowane po wojnie. Z okresu powojennego większość zabytków pochodzi z badań archeologicznych – stacjonarnych i posiada pełną dokumentację naukową. Badania prowadzono na około 100 stanowiskach archeologicznych prezentujących różne obiekty – osady, grodziska, cmentarzyska. Oprócz badań stacjonarnych Dział Archeologii przez wiele lat prowadził prace archeologiczne – powierzchniowe w ramach tzw. Archeologicznego Zdjęcia Polski. Od lat większość prac badawczych koncentruje się na Wysoczyźnie Krajeńskiej. W ostatnich latach ekspedycje archeologiczne organizowano na cmentarzyskach w Tuszkowie, Mierucinie, gm. Sośno (VI-III w. przed Chr.), Mroczy (VI-III w. przed Chr. i II-III w. po Chr.). Rewelacyjnych wyników dostarczyły badania wielokulturowego (epoka kamienia, wczesna epoka żelaza, pierwsze wieki po Chr.) stanowiska w Zakrzewskiej Osadzie, gm. Więcbork. Zbiory działu liczą prawie 19 tys. zabytków. Do najcenniejszych muzealiów należą: kolekcja popielnic twarzowych z wczesnej epoki żelaza, skarby ozdób z brązu z Wojcieszyna i Bydgoszczy-Łoskonia, miecz wikiński z Lutowa z X wieku, kościane ostrza harpunów z Wiela, zespół zabytków z Zakrzewskiej Osady z II/III w.

Czasy łowców i pierwszych rolników (epoka kamienia)

Kolekcja zbiorów Działu Archeologii dotycząca epoki kamienia, a więc trzech jej okresów: paleolitu, mezolitu i neolitu, przekracza (wg wpisów do ksiąg inwentarzowych zbiorów archeologicznych – 4 księgi) liczbę: 7.600. zabytków, do wyrobu których użyto surowców kamiennych (najliczniej są to rdzenie, narzędzia, półsurowiec i odpady krzemienne oraz siekierki, toporki, dłuta, radlice itp. wykonane ze skał „niekrzemiennych”) i organicznych (drewniana łódź jednopienna – dłubanka oraz wyroby z rogu i kości, takie jak: ostrza, groty harpunów, motyki, topory, sztylety i inne). Licznie są również reprezentowane, odnoszące się do młodszej epoki kamienia (neolitu) wyroby ceramiczne, zachowane głównie we fragmentach. Dotyczą one jednak wszystkich jednostek kulturowych wyróżnianych w województwie kujawsko pomorskim i w pewnej, niewielkiej ilości, w północno-zachodniej części województwa wielkopolskiego (pow. pilski , chodzieżsko-czarnkowski i wągrowiecki).

Do najciekawszych poznawczo i wystawienniczo zabytków epoki kamienia ze zbiorów Działu Archeologicznego naszego Muzeum należy  zaliczyć:
– schyłkowo paleolityczne trójgraniaste ostrze kościane i motykę z rogu renifera odkryte w kopalni wapna pojeziernego w Lisim Ogonie pod Bydgoszczą, które można łączyć, wraz z innymi, zaginionymi wyrobami z kości, odkrytymi w tym samym miejscu (grot harpuna, 2 ostrza trójgraniaste i szydło) z kulturą świderską,
–  również schyłkowo paleolityczny i podobnie klasyfikowany kulturowo, dolny fragment grotu harpuna wykonanego z kości zwierzęcej, odkryty w nieoznaczonym bliżej cieku wodnym w okolicy Bydgoszczy (dawniej w zbiorach bydgoskich znajdowała się, zaginiona dzisiaj, również jego część górna),
– 2 mezolityczne groty harpunów wykonane z kości sarny, z Wiela, gm. Mrocza, które w sposób unikatowy na skalę Polski (w kontekście osadniczym) współwystąpiły z wyrobami krzemiennymi zaliczanymi do kultury chojnicko-pieńkowskiej,
– neolityczny, doskonale zachowany gliniany puchar lejkowaty z Tarkowa Górnego, gm. Złotniki Kujawskie, będący ceramiczną formą przewodnią kultury pucharów lejkowatych,
– fragment późnoneolitycznej drewnianej łodzi jednopiennej – dłubanki z Suchorączka, gm. Więcbork, posiadającą wśród łodzi tego typu drugą co do starości datę radiowęglową w skali kraju, oznaczoną na ok. 2000 l. p.n.e. – możemy ją łączyć z którąś z kultur późnego neolitu, np. pucharów lejkowatych, amfor kulistych czy ceramiki sznurowej.

W krainie zmarłych w dobie powszechnego ciałopalenia (epoka brązu  i młodsza epoka żelaza)


Zmiany zachodzące od  początku II tys. (początki epoki brązu) w sferze wierzeniowej, obrządku pogrzebowym mają swoje odbicie w odkryciach dokonywanych przez archeologów. W tym czasie upowszechnia się zwyczaj ciałopalenia, zastępując stosowany od wielu tysięcy lat obrządek szkieletowy. Szczątki zmarłych po spaleniu na stosie najczęściej składano do przygotowanego wcześniej naczynia – popielnicy (urny). Znajdowane wśród  kości ludzkich przepalone i stopione przedmioty wskazują na zwyczaj wyposażania zmarłego na drogę w zaświaty. Pochówki wkopywano w ziemię, niekiedy przykrywano  popielnice dodatkowym dużym naczyniem zwanym przez archeologów kloszem  (stąd  nazywamy je grobami  podkoszowymi). Czasami stosowno dodatkowe, inne elementy konstrukcyjne z kamieni np. w postaci obwarowań, kopczyków, skrzyń (tzw. groby skrzynkowe). Odkrywanie i eksplorowanie tych obiektów wzbudza zawsze  ciekawość i wyzwala duże emocje, które narastają wraz z kolejnymi etapami odsłaniania jego konstrukcji. Niektóre z odkrywanych w nich popielnic mają na szyjach plastycznie wymodelowane wizerunki twarzy ludzkich. Zaznaczano oczy, usta, uszy, nos. W uszach wykonywano otworki, w których często tkwiły kółeczka – kolczyki z nanizanymi paciorkami szklanymi lub bursztynowymi. Takie naczynia archeolodzy nazywają  urnami twarzowymi. Często starożytni artyści dodatkowo upiększali je motywami rytych ozdób noszonych przez ówczesną ludność  np. szpil, naszyjników, napierśników. Czasami naczynia zdobią przedstawione schematycznie sceny narracyjne ukazujące obrazy dziejące się w realnym życiu np. polowanie, jazdę na koniu, bądź bogate wątki roślinne, najczęściej motyw jodełki. Do wyjątków należą znaleziska oryginalnych ozdób nakładanych na urny. Taki wyjątkowy okaz napierśnika udało się w ostatnich latach pozyskać do bydgoskich zbiorów. Zgromadzona w muzeum, licząca kilkadziesiąt egzemplarzy, kolekcja popielnic twarzowych należy do najciekawszych w skali kraju. Pozyskano je dzięki odkryciom przypadkowym oraz systematycznym badaniom wykopaliskowym prowadzonym na cmentarzyskach ludności kultury pomorskiej w m.in. w Toninku, Mroczy, Koziej Górze, a w ostatnich latach w Zakrzewskiej Osadzie, Tuszkowie i Mierucinie.

Na granicach rzymskiego świata (epoka żelaza) 
Pierwsze wieki naszej ery to szczyt rozwoju państwa rzymskiego, kiedy to jego wpływy sięgają znacznie dalej niż jego granice. Docierają też na tereny ziem polskich, m. in. za sprawą ożywionych kontaktów handlowych, gdyż  przebiegał tutaj tzw. szlak bursztynowy – jedna z ważnych arterii komunikacyjnych starożytności łącząca wybrzeże Bałtyku ze światem śródziemnomorskim. W zamian za bursztyn kupcy rzymscy oferowali luksusowe przedmioty użytkowe, takie jak: naczynia srebrne, brązowe i szklane oraz kolie z paciorków szklanych i inne ozdoby. Z tego też czasu, za sprawą antycznych historyków i geografów, pochodzą pierwsze zdawkowe informacje pisane na  temat  mieszkańców ziem polskich. Na ich podstawie  możemy domniemywać, że okolice Bydgoszczy i na północ od niej (Pojezierze Krajeńskie i Kaszubskie) zamieszkiwała ludność identyfikowana etnicznie z przybyłymi ze Skandynawii germańskimi plemionami Gotów, zwana przez archeologów kulturą wielbarską. Z kolei na Kujawach (na południe od miasta) archeologicznie rejestrujemy ślady ludności kultury przeworskiej wiązanej początkowo ze związkiem plemiennym Lugiów, a w późniejszych okresach z germańskimi Wandalami. Świadectwem ich  pobytu na tych terenach są przede wszystkim cmentarzyska.  Mimo wspólnych, germańskich  korzeni widoczne są znaczne  różnice w zwyczajach pogrzebowych wymienionych ludów. Goci, w przeciwieństwie do społeczeństw określanych jako kultura przeworska praktykowali birytualizm (tj. stosowanie zarówno obrządku ciałopalnego jak i szkieletowego), przestrzegali rygorystycznego zakazu składania do grobu  elementów uzbrojenia (za wyjątkiem ostróg), oznaczali pochówki pionowymi stelami.

Okres wpływów rzymskich w bydgoskich zbiorach archeologicznych nie był dotąd licznie reprezentowany. Większość zabytków pochodziła  głównie z odkryć przypadkowych i darów pozyskanych jeszcze pod koniec XIX i na początku XX wieku.  Bazę źródłową zdecydowanie poprawiły prowadzone w latach 1999 – 2003 i 2006 badania wykopaliskowe na cmentarzysku ludności kultury wielbarskiej w Zakrzewskiej Osadzie, gm Więcbork, dostarczając zarówno niezwykle ciekawych informacji w zakresie obrządku pogrzebowego jak i wielu ciekawych zabytków: zapinki, ostrogi, przęśliki, paciorki, grzebienie, bransolety, sprzączki do pasa, naczynia. Zarejestrowano tam różnorodne formy i typy grobów (ciałopalne popielnicowe i jamowe, szkieletowe). Wśród innych ciekawostek związanych z obrządkiem pogrzebowym, należy wspomnieć o  tym,  natrafiono tu na pochówek w łodzi. Tę formę grobu do tej pory przypisywanego jedynie  Wikingom  i sądzono, że obyczaj chowania zmarłych w łodziach narodził się dopiero około VI wieku w Szwecji.

 

 

Okres formowania się państwa polskiego (wczesne średniowiecze)
Słowianie na ziemiach polskich pojawili się  w VI – VII wieku zajmując tereny opuszczone przez germańskich osadników, którzy porzucili swoje dotychczasowe siedziby i skierowali się na południe. Z czasem niewielkie słowiańskie plemiona  połączyły się w tzw. „wielkie plemiona”, z których największe znaczenie zyskali początkowo Wiślanie w Małopolsce, a później Polanie w Wielkopolsce. I to właśnie ci ostatni, jak się dziś sądzi, odegrali decydującą rolę w tworzeniu się państwa polskiego, zwanego w X wieku „krajem Mieszka” (od imienia władcy) lub państwem gnieźnieńskim (od głównego ośrodka władzy). Z tego okresu na szczególną uwagę w bydgoskich zbiorach zasługuje miecz wikiński z X w. znaleziony w Lutówku, pow. sępoleński. Większość zabytków stanowią jednak mniej efektowne militaria i przedmioty związane z życiem codziennym: naczynia i fragmenty naczyń, wyroby kościane i rogowe, przedmioty  zbytku np. kabłączki skroniowe, koraliki, pierścionki pozyskane dzięki badaniom wykopaliskowym na grodziskach (pozostałości po grodach) w Bydgoszczy, Bydgoszczy-Fordonie, Bydgoszczy-Zamczysku, Strzelcach Dolnych, Nakle nad Notecią, Więcborku. Wymienione grody były w okresie wczesnego średniowiecza ośrodkami władzy terytorialnej, pełniły ważne funkcje militarne, a także pozamilitarne, leżały bowiem na ważnych szlakach komunikacyjnych prowadzących z Pomorza do Wielkopolski i na Kujawy.  Rola niektórych słabnie po paru wiekach, inne ulegną dopiero krzyżackiej nawałnicy w pierwszej połowie XIII w. Ich znaczna ilość usytuowana w pobliżu dzisiejszej Bydgoszczy świadczy o tym, że teren ten odgrywał ważną rolę w obronnych założeniach formującego się państwa polskiego zabezpieczając pogranicze pomorsko–wielkopolskie. Badania prowadzone na terenie bydgoskiego grodziska w latach 90. XX wieku  i w 2007 roku przez Zespół do badania dziejów Bydgoszczy i  Instytut Archeologii UMK w Toruniu odsłoniły elementy drewnianych konstrukcji wału z połowy XI wieku. Odkryto nienaruszone moduły konstrukcji izbicowych spinanych potężnymi hakami i rzędami wbijanych słupów. Nad konserwacją tak wyjątkowego w skali kraju znaleziska pracują konserwatorzy z UMK w Toruniu. Z badań pozyskano także znaczny zbiór materiałów zabytkowych, głównie ceramicznych i kościanych.

 

 

 

 

Etnografia

Dział Etnografii Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy powołany został w 1986 r. Budując kolekcję założono, że należy zgromadzić jak najpełniejszy zestaw przedmiotów prezentujących najważniejsze dziedziny tradycyjnej kultury ludowej Pałuk, Kujaw, Kociewia, Borów Tucholskich, Krajny i Kaszub oraz dokumentować współczesną twórczość ludową i naiwną.

Nabywanie zabytków następowało głównie podczas terenowych eksploracji, a także poprzez zakupy dzieł z konkursów i wystaw, odbywających się w wymienionych wyżej regionach lub bezpośrednio od artystów ludowych. Stopniowo kształtowały się poszczególne dziedziny zbiorów: przedmioty należące do materialnego inwentarza wiejskich gospodarstw, ubiory i tkaniny, sztuka ludowa i nieprofesjonalna, wyroby zdobnicze oraz archiwalia. Jednocześnie kompletowano dokumentację etnograficzną, obejmującą wiedzę z zakresu  zagadnień kultury materialnej, duchowej i społecznej w postaci kart wywiadów, kartoteki tekstowej twórców ludowych, kartoteki bibliograficznej i fotograficznej.

Liczba muzealiów etnograficznych, pochodzących głównie z XIX i XX w., wynosi ponad 3000 pozycji. Przedmiotem działalności kolekcjonerskiej działu jest szeroko rozumiana dziedzina kultury materialnej obrazująca życie codzienne, pracę na roli i w gospodarstwie ludności wiejskiej. Od początku zaczęto także gromadzić  urządzenia i wytwory warsztatów rzemieślniczych.

Na szczególne wyróżnienie zasługują zabytki związane z kowalstwem. Cenny jest zbiór sprzętów i narzędzi stanowiących urządzenie kuźni, obejmuje on m.in.: zestaw do podkuwania koni, imadła, kowadła, miechy, komplet młotów i kleszczy. Znaczącym nabytkiem w tej dziedzinie jest wyposażenie XIX-wiecznej kuźni z Dziedna na Krajnie.

Liczny zespół muzealiów stanowią wyroby użytkowe wykonane przez kowali, m.in.: grzebienie do lnu, sierpy, młoty, podkowy, lemiesze. O wielkich umiejętnościach dawnych mistrzów i starej tradycji zdobniczej świadczą kowalskie wyroby artystyczne – kraty do okienek spichrzy czy wiatrowskazy.

Dużą grupę przedmiotów rzemieślniczych tworzą przyrządy do obróbki drewna – stolarskie, ciesielskie, bednarskie, m.in. ławy stolarskie, strugi, piły i imadła. Oprócz wyposażenia warsztatów w zbiorach znajdują się także wytwory rzemieślnicze,  np. naczynia klepkowe, masielnice tłuczkowe i wirnikowe, beczki. Bardzo ciekawym urządzeniem jest XIX-wieczna pedałowa tokarka do drewna, zaopatrzona w koło zamachowe, z dawnej stolarni Ludwika Kozeka z Malic koło Kcyni.

Garncarstwo jest jednym z rzemiosł ludowych, które jeszcze do początku XX w. było ogromnie popularne. Niegdyś zapotrzebowanie na tego typu wyroby, zwłaszcza na wsi, było znaczne. Powolny upadek tego rzemiosła rozpoczął się w 2 poł.  XX w., z chwilą rozpowszechnienia się na wsiach i w małych miasteczkach naczyń fabrycznych. Garncarstwo w wielu regionach Polski, np. na Kujawach należy obecnie już do przeszłości, tym bardziej cenne są muzealia dokumentujące istnienie tej ważnej umiejętności, towarzyszącej człowiekowi niemal od zarania dziejów. Garncarstwo kujawskie w bydgoskich zbiorach etnograficznych pochodzi ze znaczących ośrodków: z Lubienia Kujawskiego – wyroby rodziny Stępowskich, z Kowala – prace Hipolita Plichtowicza i Jerzego Mularskiego. Ciekawym nabytkiem jest również kolekcja kujawskiego fajansu współczesnego z fabryki włocławskiej. Oryginalną ceramikę kaszubską reprezentują wyroby Franciszka i Ryszarda Neclów ze znanego warsztatu  w Chmielnie, działającego już od 1907 r. do dnia dzisiejszego.

Wyroby plecionkarskie, w dużej mierze z terenu Borów Tucholskich, to nie tylko różnymi technikami wykonane z korzeni, wikliny i słomy  kosze rozmaitego kształtu i przeznaczenia, ale i miarki na zboże lub mąkę, miski, tace, ule, kobiałki do garowania ciasta chlebowego.

Dział dysponuje również urządzeniami do obróbki lnu: kołowrotkami, międlicami, cierlicami, szczotkami, motowidłami, a także narzędziami rymarskimi, takimi jak: ławy, imadła, przebijaki i noże do skóry.

Spośród przedmiotów używanych dawniej w rolnictwie wyróżnić można wykonane z drewna: brony, cepy, wialnię do zboża, kosy, sierpy, uprząż końską i chomąta. Ponadto w zbiorach znajdują się obiekty związane z rybołówstwem – sieci, wiersze oraz z pszczelarstwem – ule słomiane i drewniane.

Z przechowywaniem i przetwarzaniem pokarmu łączą się reprezentowane w zbiorach: żarna, szatkownice do kapusty, prasy do sera, urządzenia do wyrobu masła, cedzaki, garnki gliniane i żelazne oraz sprzęt do wyrobu ciasta i wypieku chleba, misy, koponki, łopatki, łyżki, prasa do wyciskania soku z owoców i warzyw.

W zestawie sprzętów domowych zwraca uwagę kolekcja przyrządów do utrzymywania czystości – rozmaitego typu żelazka na duszę i węgiel, maglownice do bielizny, pralki beczkowe, magle ręczne w obudowie poziomej i pionowej itp.

Z wyposażeniem wnętrza związane są przede wszystkim meble. Do najefektowniejszych zabytków w tym zakresie należą polichromowane XIX-wieczne sprzęty kaszubskie, kujawskie, pałuckie i kociewskie. Bogactwem zdobienia wyróżnia się kaszubskie krzesło z poł. XIX w. w kształcie zbliżone do renesansowego fotela. Z kolei jednodrzwiowa, sześcioboczna szafa kaszubska z 1871 r. z Lubni, stanowi przykład bogatej dekoracji w stylu barokowym, z wielością elementów zdobniczych. Najważniejszym, najbardziej reprezentacyjnym sprzętem w izbie chłopskiej była malowana skrzynia wianowa, stawiana na widocznym miejscu. W skrzyni przechowywano ubiór, cenniejsze rodzinne mienie oraz wyprawę panny młodej. W powszechnym użyciu na wsi sprzęty te pojawiły się w XVIII w. Kolekcja posiadanych skrzyń ukazuje bogactwo zdobnictwa i różnorodność tworzonych kompozycji. Skrzynię kociewską z 1856 r. ze Starej Rzeki, zdobią bukiety czerwonych kwiatów w wymyślnych wazach. Jednopolowa skrzynia kaszubska z 1895 r. z Leśna, dekorowana jest giętką, rozwidloną gałązką z kwiatami tulipana, w białym dwuusznym koszyczku. Zachwycają barwnością trójpolowe skrzynie kujawskie z kwiecistymi arkadowymi polami, dekoracyjnie obwiedzionymi listwami. Wymienić można ponadto rozsuwane łóżka, stoły, kufry, półki ścienne, komodę  oraz  szafę ubraniową z Pałuk, zwieńczoną faliście wyciętą koroną.

W dawnych wiejskich wnętrzach mieszkalnych dbałość o estetykę wyrażała się nie tylko w zdobieniu sprzętów i przedmiotów codziennego użytku, lecz i w bogatym dekorowaniu izb sztucznymi kwiatami, słomianymi pająkami, tkaninami oraz obrazami.

Najpełniejszy jest zbiór form zdobnictwa pałuckich wnętrz mieszkalnych, wykonanych ze słomy, bibułki, krepy i suszonych ziół, jak: pająki, wianki, rózgi, bukiety kwiatów, ramy do obrazów oraz wycinanki z papieru do dekoracji okien i półek. Z obrzędowych rekwizytów roślinnych Muzeum posiada kropidła oraz ozdoby żniwne ze słomy – plotki. Szczególnie  wyróżniają się w tej dziedzinie prace Jadwigi Bołki z Szubina i jej zespołu.

Zasadniczą część zbioru tkanin stanowią bogato zdobione haftem, współczesne rekonstrukcje świątecznych strojów regionalnych: pałuckich i kujawskich oraz tzw. kaszubskie stroje świetlicowe. W etnograficznej kolekcji muzeum znajdują się wspaniale haftowane części ubiorów ludowych: koszule, kryzy, podspódniki białe i czerwone, tzw. „piekielnice” oraz fartuchy, a także szczególnie piękne kobiece nakrycia głowy: pałuckie czepce z bandami, kujawskie kopki i kaszubskie złotogłowia. Te ostatnie powstawały z aksamitu lub jedwabiu, zdobionego zazwyczaj ornamentem roślinnym (palmety, tulipany, owoce granatu, dzwonki, lilie, stokrocie) haftowanym metalowymi nićmi w kolorze złotym i srebrnym – stąd nazwa złotnice lub złotogłowia. Obecnie artystki adaptują dawne wzory haftu na współczesne formy użytkowe: serwety, obrusy, makaty i chusty. Tkaniny te zostały pozyskane  przede wszystkim drogą zakupów pokonkursowych na Pałukach i w Borach Tucholskich. Kilkadziesiąt pozycji w zbiorze tkanin to, pochodzące z początku XX w.,  elementy bielizny kobiecej i męskiej z terenu Kociewia oraz szydełkowe koronki – firanki do okien i ozdoby półek kredensowych.

Znaczącą część kolekcji stanowi plastyka ludowa – rzeźba, malarstwo, przedmioty związane z obrzędami, instrumenty muzyczne i wyroby zdobnicze. Na uwagę zasługują obrazy sakralne z końca XIX w. wykonane z masy plastycznej i suszonych ziół oraz prace współcześnie malowane na szkle z terenu Kaszub.

W zbiorach znajdują się również dzieła Teofila Ociepki, najsłynniejszego, obok Nikifora, polskiego malarza „naiwnego”, artysty, który pod koniec życia na stałe związał się z Bydgoszczą i tu spoczywa. Oryginalna sztuka tego malarza, mająca według jego zamierzeń stanowić wykładnię prawd uniwersalnych, łączących różne religie, magię, proroctwa oraz sny, jest reprezentowana w dziale przez pięć obrazów.

Z Pałuk pochodzą m.in. kolekcje rzeźb najważniejszych twórców ludowych: Stefana Boguszyńskiego, Władysławy Adryanowej, Piotra Wolińskiego, Czesława Wętkowskiego i Teodora Kupsia; z Kaszub: Józefa Chełmowskiego; z Borów Tucholskich: Zygmunta Kędzierskiego. Z grona znaczących twórców kujawskich  reprezentowani są: Jan Centkowski, Antoni Chynek, Feliks Maik, Karol Ziomko i Jan Durkiewicz. Bardzo cenny jest zestaw glinianych figurek Klary Prillowej, wybitnej rzeźbiarki i niezwykłej animatorki życia kulturalnego w Kcyni w 2 poł. XX w.

Odrębną grupę obiektów tworzą rzeźbione ptaki, mające niegdyś symboliczne znaczenie, później już tylko służące do ozdoby wnętrz: ażurowe pawie Józefa Skawińskiego i barwnie malowane różnorodne ptaki  Eugeniusza Jędrzejczaka, Teodora Kupsia, Zygmunta Folegi oraz Stanisława Rekowskiego.

O atrakcyjności posiadanych w zbiorach zabawek, głównie drewnianych, takich jak: konie na biegunach, motylki na kółkach, bryczki, miniaturowe mebelki, itp., decyduje różnorodność, prostota form, żywa kolorystyka oraz umiejętnie połączona funkcja rozrywkowa z dydaktyczną.

Archiwalia obejmują głównie materiał ikonograficzny, np. dokumentację fotograficzną twórców ludowych, zespołów folklorystycznych i wydarzeń związanych z kulturą ludową.

Do rozwoju działu przyczynia się współpraca z wieloma instytucjami muzealnymi i organizacjami kulturalnymi, w tym z Oddziałem Bydgosko-Toruńskim Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Należący do niego artyści wielokrotnie uczestniczyli w organizowanych przez dział i cieszących się olbrzymim zainteresowaniem kiermaszach rękodzieła i sztuki ludowej.

Wymienione obszary działalności Działu Etnografii służą przede wszystkim popularyzacji zbiorów, które jako wytwory będące świadectwem dokonujących się na przestrzeni wieków zmian w kulturze, nie stanowią jedynie „skansenu” zunifikowanych i ahistorycznych obiektów, lecz żywe i trwałe źródło tożsamości kulturowej, budujące poczucie zakorzenienia i świadomość lokalnej odrębności.

 

 

 

Grafika

Galeria Grafiki  i Rysunku posiada w swoich zbiorach ponad 16 tysięcy eksponatów skupionych w kilku odrębnych kolekcjach i zbiorach obejmujących grafikę polską dawną i współczesną, grafikę obcą dawną i współczesną, ekslibrisy i grafikę użytkową, zbiór rysunków i monotypii oraz matryce.

Początki zbiorów graficznych sięgają czasu powstania Muzeum Miejskiego w 1923 roku. Prace pozyskiwano poprzez zakupy i dary, głównie od twórców wystawiających w Muzeum, a sztandarowym przykładem tej tendencji była Wystawa grafików polskich (1931) – największa wystawa graficzna w międzywojennej Bydgoszczy. Przed wybuchem II wojny światowej zbiory graficzne liczyły ponad 700 pozycji; w zespole tym dominowała polska grafika nowoczesna, reprezentująca niemal wszystkie ówczesne środowiska artystyczne. Znaczna część tego zbioru uległa zniszczeniu podczas działań wojennych. W latach powojennych gromadzenie dzieł graficznych i rysunkowych skoncentrowało się wokół idei utworzenia kolekcji współczesnej grafiki polskiej, ponadto uzupełniano istniejące już, autorskie zestawy prac artystów tworzących wcześniej oraz twórców bydgoskich. Zbiory graficzne przez długi czas mieściły się w obrębie Działu Sztuki, dopiero w 1982 roku powstał samodzielny Dział Grafiki, który w 2021 roku został przekształcony na Galerię Grafiki i Rysunku, funkcjonującą w ramach Działu Sztuki.

ZBIÓR DAWNEJ GRAFIKI POLSKIEJ (XVIII-XIX w.)

W dwudziestoleciu międzywojennym był to niewielki zespół, znacznie zniszczony w 1945 roku, uzupełniany w mniejszym zakresie w porównaniu z innymi kolekcjami graficznymi. W obecnej formie (ponad 400 pozycji), nie obrazuje w pełni rozwoju sztuki graficznej tego czasu, jednak w pewnym stopniu ukazuje ciągłość jej ewolucji. W zespole znajdują się m.in. prace twórców polskiej grafiki artystycznej – Jana Piotra Norblina, Michała Płońskiego, Aleksandra Orłowskiego oraz Daniela Chodowieckiego. W tych niewielkich, autorskich zestawach rycin, mieszczą się jednak pozycje wyjątkowe, m.in. rzadkie litografie Orłowskiego oraz Koszykarz – uważany za najlepszą akwafortę Płońskiego.

Grafikę XIX-wieczną reprezentują m.in. prace Jana Zachariasza Freya oraz plansze pochodzące z warszawskich, lwowskich i wileńskich zakładów litograficznych, m.in. Jana Feliksa Piwarskiego, Maksymiliana Fajansa, Adolfa Pecqa, Adama Dzwonkowskiego, Piotra Pillera i Józefa Oziębłowskiego. Typowy dla 2 poł. XIX wieku drzeworyt reprodukcyjny reprezentuje m.in. Album Jana Matejki (wyd. 1876). Do ciekawszych eksponatów należą akwaforty z Albumu Kajetana Wincentego Kielisińskiego (1836-1843) oraz barwne litografie Walerego Eljasza Radzikowskiego z cyklu Ubiory Polskie (1862).

Prace z tego zbioru eksponowane były m.in. na wystawie Kolekcja część I. Malarstwo, grafika, rysunek ze zbiorów Muzeum (1999).

 

KOLEKCJA NOWOCZESNEJ GRAFIKI POLSKIEJ  (1900-1939)

Stanowiła jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się kolekcji po utworzeniu Muzeum Miejskiego. Poważnie uszczuplona w wyniku strat wojennych zostaje stopniowo odbudowywana o prace grafików wcześniej reprezentowanych w zbiorach. Obecna kolekcja (ponad 1000 pozycji) obrazuje twórczość dominujących środowisk graficznych Krakowa i Warszawy oraz mniejszych ośrodków, w których nastąpił wówczas silniejszy rozwój sztuki graficznej – Poznania, Lwowa i Wilna, a częściowo także artystów polskich działających w Paryżu. W zespole wyróżnia się kilka zestawów autorskich, m.in. Stanisława Ostoja-Chrostowskiego, Tadeusza Kulisiewicza, Józefa Pieniążka, Władysława Skoczylasa, Stefana Mrożewskiego i Władysława Żurawskiego, a także grafików związanych z Bydgoszczą, np. Karola Mondrala i Stanisława Brzęczkowskiego. W mniejszym zakresie reprezentowana jest twórczość autorów nowatorskich dokonań w ówczesnej grafice – Józefa Mehoffera, Jana Stanisławskiego, Wojciecha Weissa, Józefa Pankiewicza i Jana Rubczaka. W zbiorze mieszczą się charakterystyczne dla tego czasu teki graficzne, zarówno zbiorowe (np. Teka Melpomeny, 1904; Teki Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich, 1911 i 1933), jak i indywidualne (np. Włodzimierz Konieczny, I Teka graficzna, 1909; Odo Dobrowolski, Lwów 1914-1915; Jan Gumowski, Widoki Krakowa, 1926). Kolekcja odzwierciedla najważniejsze tendencje w obrębie ówczesnej grafiki oraz przybliża sylwetki wybitnych twórców, a obok linorytów uznanych ekspresjonistów (np. Stefan Szmaj, Stanisław Kubicki, Jerzy Hulewicz) pojawiają się prace wymienionych już, wybitnych drzeworytników.

Pełny przegląd tej części zbiorów graficznych stanowiła wystawa Od krakowskiej Młodej Polski do warszawskiego Rytu. Z dziejów grafiki polskiej 1900-1939 (Bydgoszcz, Białystok, Biała Podlaska, 2004-2006). W ostatniej dekadzie wiele rycin z tej kolekcji prezentowano na cyklicznych ekspozycjach Wielość w jedności… (2009-2018), obrazujących historię i współczesność grafiki polskiej w odniesieniu do zasadniczych działów technik graficznych.

 

KOLEKCJA POLSKIEJ GRAFIKI WSPÓŁCZESNEJ (po 1945 roku)

Stanowi najobszerniejszą i najbardziej reprezentatywną kolekcję w zbiorach graficznych bydgoskiego Muzeum. Dokumentuje rozwój tej dziedziny sztuki we wszystkich ważniejszych ośrodkach artystycznych, a równocześnie obrazuje twórczość najwybitniejszych, uznanych artystów. Kolekcję zaczęto systematycznie tworzyć w latach 50. XX wieku jako kontynuację przedwojennych koncepcji Muzeum w zakresie gromadzenia współczesnej sztuki polskiej. Walorem tej kolekcji jest fakt, że powstawała i powstaje „na bieżąco”, najczęściej dzięki  zakupom dokonywanym bezpośrednio od artystów, poprzez wybory z pracowni oraz z ogólnopolskich wystaw zbiorowych i indywidualnych. Kryterium wyboru licznych prac graficznych stanowił udział artystów w prestiżowych ekspozycjach, np. plansze wystawiane i nagradzane na kolejnych Biennale Grafiki w Krakowie, Międzynarodowych Biennale Grafiki w Krakowie, a następnie na Międzynarodowych Triennale Grafiki w Krakowie. Kolekcję znacznie powiększyły dary samych twórców, często stanowiące spuściznę lub jej fragment, m.in. Ewy Śliwińskiej (grafika, rysunek, prace projektowe, matryce), Haliny Chrostowskiej (grafika, rysunek), Józefa Pakulskiego (grafika) i Stanisława Brzęczkowskiego (grafika warsztatowa i projektowa, rysunki, matryce).

Kolekcję wzbogaca kilkanaście znaczących zestawów autorskich artystów, którzy już na trwale zapisali się w historii polskiej grafiki współczesnej, m.in. Józefa Gielniaka, Stanisława Fijałkowskiego, Tadeusza Jackowskiego, Zbigniewa Lutomskiego, Lucjana Mianowskiego, Leszka Rózgi, Konrada Srzednickiego, Mieczysława Wejmana i Ryszarda Gieryszewskiego. W mniejszym zakresie reprezentowana jest twórczość innych wybitnych grafików np. Henryka Stażewskiego, Jerzego Panka, Jerzego Grabowskiego, Jana Lebensteina, Andrzeja Pietscha, Izabelli Gustowskiej i Andrzeja M. Bartczaka. W zespole tym mieszczą się także prace uznanych grafików różnych pokoleń, reprezentujących wszystkie środowiska artystyczne, m.in. Stanisława Wejmana, Ryszarda Grazdy, Jacka Sroki, Mirosława Pawłowskiego, Jerzego Jędrysiaka, Janusza Akermanna, Sławomira Ćwieka, Bogdana Migi, Krzysztofa Tomalskiego, Grzegorza Hańderka, Kacpra Bożka, Marcina Surzyckiego, Krzysztofa Świętka, Błażeja Ostoja-Lniskiego, Andrzeja Węcławskiego, Macieja Kuraka, Marty Bożyk i Sybilli Skałuby.

Ważną pozycją w tej kolekcji jest zespół prac odzwierciedlających twórczość artystów działających w Bydgoszczy (zob. Kolekcja artystów bydgoskich i regionu kujawsko-pomorskiego).

Obecnie kolekcja współczesnej grafiki obejmuje kilka tysięcy samodzielnych plansz, autorstwa ponad 400 artystów, wypowiadających się w odmiennych formach stylistycznych przy zastosowaniu różnorodnych technik, reprezentantów różnych kierunków, nurtów i tendencji w grafice polskiej. Wraz ze zmieniającą się grafiką, zmienia się kolekcja, w której znalazły odbicie nowe media i obiekty sytuujące się na pograniczu różnych dyscyplin sztuki, reprezentowane m.in. instalacjami Krzysztofa Kuli, Grzegorza Banaszkiewicza i Ksawerego Kaliskiego (depozyty). W tym nurcie mieszczą się także obiekty – matryce Marka Jaromskiego i Andrzeja Bobrowskiego, które zestawione z wcześniejszymi grafikami tych twórców odzwierciedlają zmieniający się proces twórczy oraz warsztat.

Zasoby kolekcji umożliwiają prezentację najważniejszych dokonań w grafice polskiej w formie dużych wystaw retrospektywnych; pokazy takie odbyły się w latach – 1965, 1984 i 1994. Zbiory grafiki współczesnej przedstawiano w obrębie cyklu wystaw Kolekcja część II. Polska sztuka współczesna 1980-2000 (2003) oraz Kolekcja część III. Polska sztuka współczesna 1945-1980 (2004). W minionej dekadzie plansze z muzealnej kolekcji wzbogacały cykliczne wystawy Wielość w jedności… (2009-2018).

 

 

 

ZBIÓR  RYSUNKÓW

Zbiór rysunków w obrębie kolekcji sztuki polskiej gromadzonej w bydgoskim Muzeum stanowi dopełnienie zasobów malarstwa i grafiki artystów reprezentowanych w zbiorach, np. Tymona Niesiołowskiego, Jana Cybisa  i Edwarda Dwurnika. Analogiczne kryteria stosowane są w odniesieniu do kolekcji twórców bydgoskich i grafiki obcej.

W zbiorze tym na uwagę zasługują rysunki wybitnych polskich malarzy, m.in. Piotra Michałowskiego, Jana Matejki i Maksymiliana Antoniego Piotrowskiego, twórcy związanego z Bydgoszczą miejscem urodzenia, a także realizowanymi tutaj pracami. Współczesny rysunek reprezentują większe zestawy dzieł Tadeusza Kulisiewicza, Tymona Niesiołowskiego, Jana Cybisa, Bronisława Jamontta, Stanisława Brzęczkowskiego, Ewy Śliwińskiej, Haliny Chrostowskiej i Edwarda Dwurnika.

KOLEKCJA ARTYSTÓW BYDGOSKICH I REGIONU KUJAWSKO –POMORSKIEGO

Prace twórców działających w Bydgoszczy i regionie mieszczą się w zespole grafiki współczesnej, rysunku, grafiki użytkowej i w zbiorze ekslibrisów. Dwudziestolecie międzywojenne reprezentują zestawy prac graficznych Karola Mondrala, Franciszka Konitzera, Stefana Szmaja i Witolda Wasika, często ze względu na tematykę uzupełniające ikonografię Bydgoszczy. Większy zespół tworzą grafiki i rysunki Stanisława Brzęczkowskiego. W obrębie rysunku do ciekawszych zestawów należą prace samodzielne i projektowe rzeźbiarzy – Teodora Gajewskiego, Piotra Trieblera i Kazimierza Lipińskiego oraz malarzy – Franciszka Gajewskiego i Jerzego Rupniewskiego.

Z artystów działających po 1945 roku dobrze reprezentowana jest twórczość graficzna Bronisława Z. Nowickiego, Anny Sroczanki, Andrzeja Nowackiego, Teodora Krupskiego, Zdzisława Nowaka – Czarnego, Leona Romanowa, Anny Grzęskiej-Męczyńskiej, Łukasza Płotkowskiego, Jacka Solińskiego, Ewy Gordon i Piotra Gojowego oraz rysunkowa Ignacego Bulli i Stanisława Stasiulewicza.

 

Obszerny zespół tworzą prace artystów toruńskich, m.in.: Tymona Niesiołowskiego, Stanisława Borysowskiego, Zygmunta Kotlarczyka, Marii Wąsowskiej, Barbary Narębskiej-Dębskiej, Krystyny Szalewskiej, Teresy Jakubowskiej, Edmunda Piotrowicza, Bogdana Przybylińskiego, Mirosława Piotrowskiego, Leszka Kiljańskiego, Jana Baczyńskiego i Marka Basiula. Reprezentowani są także twórcy z mniejszych ośrodków, np. z Inowrocławia (Stanisław Łuczak, Henryk Czaman) i Włocławka (Leon Płoszay). Zbiór prac artystów regionu w bydgoskim Muzeum stanowi odzwierciedlenie kontaktów plastyków w minionych dekadach (wspólna działalność związkowa i wystawiennicza, plenery itp.). Zasoby tej kolekcji są istotnym przyczynkiem do badań nad sztuką regionalną.

Prace z kolekcji w szerszym zakresie prezentowane były na wystawach: Środowisko artystyczne Bydgoszczy 1920-1939. Malarstwo, rzeźba, grafika, rysunek, scenografia (2002) oraz Grafika i rysunek w Bydgoszczy 1945-2005. Tradycja i współczesność (2006). Obszerne kolekcje autorskie przybliżyły wystawy Stanisław Brzęczkowski 1897-1955. Monografia artysty (2005, 2017), Piotr Gojowy. Grafika (2005) i Ślad – znak – metafora. Łukasz Płotkowski – mała retrospektywa (2009), Karol Mondral (1880-1957). Twórczość graficzna miedzy Paryżem, Bydgoszczą a Poznaniem (2013).

 

ZBIÓR GRAFIKI OBCEJ

Grafika obca reprezentowana jest głównie dziełami pochodzącymi z przedwojennych zasobów. Zbiór ten uległ znacznemu powiększeniu w 1958 roku w związku z przekazaniem Muzeum w darze zbioru graficznego bydgoskiego kolekcjonera Czesława Knozowskiego. Zbiór grafiki obcej obejmuje przede wszystkim prace artystów niemieckich, francuskich i angielskich działających od XVI-XX wieku. Obok pojedynczych plansz mieszczą się w nim teki i albumy, np. miedzioryty z teki Epistole et Evangelii (…) (wyd. Nicolo Misserini, Wenecja, 1613), akwaforty Bartolomeo Pinelli do wydania Rollin Istoria Romana (wyd. Rzym, 1816) oraz teka litografii Die laendlichen Wohnsitze Schloesser u. Residenzen Ritterschaftlichen Grundbesitzer in der Preussichen Monarchie (wyd. Alexander Duncker, Berlin, ok. 1880).

Do ciekawszych rycin należy zestaw plansz twórców niemieckich z przełomu XIX i XX stulecia oraz zespół drzeworytów japońskich, m.in. autorstwa Utagawy Hiroshige. W zbiorze tym na wyróżnienie zasługują plansze graficzne i rysunkowe Waltera Leistikowa, bydgoszczanina, twórcy berlińskiej secesji oraz zespół rysunków artystów związanych z Bydgoszczą i regionem – Paula Bertholda Jaekla i Kurta Hubertusa von Paeslera. Do cenniejszych pozycji w tym zespole należą prace z zakresu ikonografii Bydgoszczy.

Pomimo skromnego zasobu grafiki obcej Muzeum przybliża zwiedzającym twórczość wybitnych mistrzów europejskich sztuki dawnej, w ramach cyklu, w którym zaprezentowano ekspozycje: Rembrandt i krąg jego tradycji (2010), Dürer i szkoła niemiecka XVI wieku (2011) oraz Francisco Goya – między rozumem a szaleństwem (2017), powstałe w oparciu o prace użyczane z innych instytucji.

W ciągu ostatniej dekady zasoby zbioru zostały wzbogacone współczesnymi realizacjami graficznymi autorstwa Zhanga Minjie (Chiny) oraz Priscilli Romero (Kostaryka) – laureatów Nagrody im. Leona Wyczółkowskiego fundowanej przez Muzeum w programie Międzynarodowego Triennale Grafiki w Krakowie. Po organizacji wystaw monograficznych w Muzeum (2016, 2019), autorzy przekazali swoje prace w darze.

ZBIÓR EKSLIBRISÓW

Zespół obejmuje księgoznaki artystów polskich działających w XX wieku i współcześnie, najczęściej stanowiąc uzupełnienie ich twórczości w dziedzinie grafiki artystycznej. Do większych zestawów należą prace autorstwa Wojciecha Jakubowskiego, Wiktora Langnera i Bronisława J. Tomeckiego, obrazujące ważniejsze zjawiska w tej dziedzinie grafiki. Ekslibris dwudziestolecia międzywojennego reprezentuje większy zbiór Stanisława Ostoja-Chrostowskiego i Tadeusza Cieślewskiego syna. W zespole mieszczą się ponadto autorskie zespoły prac twórców bydgoskich – Stanisława Brzęczkowskiego, Stefana Szmaja, Bronisława Z. Nowickiego, Łukasza Płotkowskiego i Piotra Gojowego.

Dorobek kolekcjonerski Muzeum w zakresie ekslibrisu przybliżyła wystawa Od Stanisława Ostoja-Chrostowskiego do Wojciecha Jakubowskiego (2008), połączona z konkursem na pierwszy ekslibris bydgoskiego Muzeum, po której zbiory Działu Grafiki wzbogaciły się o liczne ekslibrisy przekazane w darze przez autorów i kolekcjonerów.

ZBIÓR GRAFIKI UŻYTKOWEJ

Zbiór ten posiada charakter uzupełniający, skupiając przede wszystkim prace artystów, którzy równocześnie uprawiają grafikę artystyczną i użytkową. Wyodrębniony zbiór grafiki użytkowej powstał w wyniku zasobów dotychczasowych darowizn. Obejmuje różnorodne obiekty z tej dziedziny sztuki, zarówno projekty jak i realizacje, autorstwa twórców polskich oraz działających w Bydgoszczy. Do ciekawszych zespołów autorskich należą prace Stanisława Ostoja-Chrostowskiego, Stanisława Brzęczkowskiego i Ewy Śliwińskiej (m.in. grafika książkowa, plakaty i prace projektowe).

W obrębie zbioru mieści się grafika użytkowa związana ze środowiskiem plastycznym Bydgoszczy, stanowiąca dorobek artystyczny lokalnych twórców, a jednocześnie będąca dokumentem tzw. „życia społecznego”. W obszernym zespole plakatów wyróżniają się plakaty bydgoskich plastyków z lat 60. – 80. XX wieku, autorstwa Jerzego Gurdy, Franciszka Sylwanowicza, Andrzeja Nowackiego i Romana Kobierskiego oraz dar plakatów bydgoskiego kolekcjonera Zbigniewa Gierszewskiego (1999, 2000).

W ostatnich dekadach zespół ten uległ rozszerzeniu o zespół grafiki użytkowej Bronisława Z. Nowickiego (2006, 2012) i Zdzisława Nowaka – Czarnego  (2010).

ZBIÓR MATRYC

W zespole mieszczą się matryce (klocki drzeworytnicze, deski, płytki metalowe, linoleum i gipsowe) przeważnie do plansz graficznych znajdujących się w zbiorach autorstwa: Ewy Śliwińskiej, Stanisława Brzęczkowskiego, Józefa Pieniążka, Franciszka Konitzera, a także pojedyncze płytki innych twórców. W ostatnich dekadach zespół ten powiększył się o matryce Bronisława Z. Nowickiego (2006), Andrzeja Budziaka (2006, 2008), Łukasza Płotkowskiego (2010), Jana Szmatlocha (2013), a także Janusza Przybylskiego i Włodzimierza Kotkowskiego (2019).

Zbiór matryc, stanowiących interesujące wzbogacenie wystaw graficznych o walory technologiczno-warsztatowe, uzupełniany jest o współczesne obiekty, m.in. pozyskane z ekspozycji Wielość w jedności. Drzeworyt polski po 1900 roku (2009), autorstwa wybitnych grafików krakowskich – Zbigniewa Lutomskiego i Ryszarda Grazdy.

 

 

 

Barbara Chojnacka

Bibliografia (wybór)

Barbara Chojnacka, Zbiory graficzne, [w:] Muzeum w Bydgoszczy 1923-2008. Od kościoła klarysek po Wyspę Młyńską, Katalog wystawy (26 września – 28 grudnia 2008), red. naukowa: B. Chojnacka, Danuta Sójkowska, Michał F. Woźniak, Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2008.

Barbara Chojnacka, Miejska Galeria obrazów i rzeźb w Bydgoszczy. Przyczynek do genezy kolekcjonerstwa polskiej sztuki współczesnej w Muzeum Okręgowym im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, [w:] „Rocznik Muzealny III 2013/2014”, Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2014, s. 51-78.

Barbara Chojnacka, Kolekcja polskiej sztuki współczesnej w Muzeum Okręgowym im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, [w:] Kolekcjonerstwo polskie XX i XXI wieku. Szkice, Materiały konferencji zorganizowanej w 2014 roku przez Zakład Muzealnictwa Wydziału Sztuk Pięknych UMK w Toruniu, red. Tomasz F. de Rosset, Agnieszka Kluczewska-Wójcik, Aldona Tołysz, Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Warszawa 2015, s. 53-69.

 

Zbiory – Historia

Zbiory historyczne zostały przejęte przez nasze Muzeum z kolekcji stworzonej przez Bydgoskie Towarzystwo Historyczne.

Dział Historii jest największym działem Muzeum Okręgowego, gromadzącym najbardziej różnorodne obiekty. Wśród nich są następujące grupy zabytków: historyczne, militarne, falerystyczne, archiwalne i fotograficzne.

W skład grupy obiektów określanych umownie jako historyczne wchodzą wszelkie pamiątki związane z przeszłością Bydgoszczy i regionu oraz wyroby rzemiosła cechowego i artystycznego zarówno polskiego, jak i krajów ościennych. Wśród pamiątek bydgoskich największa ilość przedmiotów pochodzi z XIX i XX wieku, jedynie nieliczne powstały wcześniej. Liczna część obiektów związana jest z bydgoskim Bractwem Strzeleckim. Dużą wartość posiada kolekcja wyrobów cynowych powstałych od XVII do XX wieku. Została ona zapoczątkowana jeszcze w latach 30. XX ubiegłego stulecia. W kategorii zbiorów rzemiosła artystycznego wyodrębnić można szereg kolekcji świadczących o różnorodności zbiorów, zawierających zabytki ceramiczne, szklane i metalowe, ponadto meble, zegary oraz tkaniny pochodzące z okresu od XIV do XX wieku. Pokaźna kolekcja ceramiki artystycznej obejmuje wyroby z porcelany, fajansu i kamionki z XVI-XX wieku. W latach 70. XX wieku rozpoczęto gromadzenie przedmiotów secesyjnych obejmującej przedmioty wykonane z różnych materiałów oraz meble. Obecnie tworzony jest zbiór wyrobów w stylu art deco, a także wyrobów polskiego wzornictwa z lat powojennych. W skład zbiorów historycznych wchodzi również duża liczba sztandarów cechowych i organizacyjnych. Warto wspomnieć, że w zbiorach znajdują się również obrazy, grafiki i rysunki głównie o tematyce bydgoskiej.

W grupie drugiej zawarte są obiekty związane głównie z militarną przeszłością miasta oraz stacjonujących w nim jednostek. W skład zbioru wchodzą elementy umundurowania i wyposażenia żołnierza, broń biała i broń palna. Zabytki te pochodzą głownie z XIX i XX wieku. Na uwagę zasługują elementy uzbrojenia z Bliskiego i Dalekiego Wschodu.

Grupa trzecia obejmuje zbiory falerystyki, włączone do Działu Historii dopiero na początku lat 90. XX wieku. Na jej zawartość składają się ordery, odznaczenia, odznaki, oznaki, godła i znaczki, głównie polskie i niemieckie, począwszy od końca XVIII wieku aż do czasów współczesnych (w odniesieniu do wyrobów krajowych). Zbiór falerystyczny dzieli się na dwa piony: wojskowy i cywilny. Niewielki zestaw stanowią odznaczenia i odznaki obce (poza niemieckimi), pochodzące z państw europejskich.

 

 

 

 

Archiwalia składające się na grupę czwartą to dokumenty rękopiśmienne, maszynopisy oraz wszelkiego rodzaju druki. Wśród rękopisów największe znaczenie mają dokumenty staropolskie związane z Bydgoszczą. W zespole maszynopisów znajdują się przede wszystkim relacje i opracowania oraz dokumenty wytworzone przez współczesne kancelarie. Najszerszy dział to druki, począwszy od wielkoformatowych, takich jak afisze i plakaty, aż po formy drobne, jak akcje, obligacje, karty zaopatrzeniowe, losy i bilety. Bardzo duże zespoły stanowią dokumenty osobiste i dyplomy oraz mapy i plany.

 

Ostatnia, piąta grupa, obejmuje fotografie powstałe w okresie od 1860 roku aż do lat 90. XX wieku. Są to głównie prace autorów bydgoskich, a najwartościowszą kolekcję stanowią fotografie powstałe w Bydgoszczy w XIX wieku i na początku XX wieku. Do równie ważnych należą zdjęcia i albumy wytworzone w czasie II wojny światowej i w okresie Polski Ludowej.

Dział Historii Medycyny i Farmacji

27 lipca 2017 roku Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy zakupiło zbiory zlikwidowanego prywatnego Muzeum Farmacji Apteki „Pod Łabędziem”. Ponad 7 tys. muzealiów zostało nabytych dzięki dotacji celowej Urzędu Miasta Bydgoszczy. Obiekty pochodzą z kolekcji aptekarza Bartłomieja Wodyńskiego oraz zabytków stanowiących dziedzictwo farmaceutycznej kultury materialnej apteki „Pod Łabędziem”, założonej w 1853 roku.

Czas powstania muzealiów jest zróżnicowany –  od XVII do końca XX wieku. Pochodzą głównie z obszaru zachodnich ziem Polski oraz dzisiejszych Niemiec. Część powstała na terenach byłego Królestwa Polskiego i Galicji. Znaczną grupę stanowią także obiekty z okresu II Rzeczypospolitej. W zbiorach można wyodrębnić następujące zespoły: naczynia recepturowe, moździerze, wagi, sprzęt laboratoryjny, meble apteczne, druki i dokumenty o tematyce farmaceutycznej i lekarskiej, opakowania na leki, pocztówki z wizerunkami aptek oraz utensylia medyczne.

Najcenniejszy zespół stanowi zachowane in situ, oryginalne laboratorium galenowe z przełomu XIX i XX wieku. Służyło do „półfabrycznego” wytwarzania leków z surowców roślinnych, zwierzęcych i mineralnych. Jest ono wyposażone w linię produkcyjną oraz specjalistyczne meble z półkami, szufladami i laminowanymi blatami. Bydgoskie laboratorium galenowe stanowi unikat na skalę ogólnopolską.

Muzeum nabyło również kompletnie wyposażoną recepturę pochodzącą z lat 70. XX wieku. W skład zespołu wchodzi loża recepturowa, czyli komplet mebli z półkami i laminowanymi blatami. Receptura stanowi świadectwo farmaceutycznej kultury materialnej z czasów „aptek społecznych” (1951-1989).

Warto także wspomnieć o meblach pochodzących z izby ekspedycyjnej apteki „Pod Łabędziem” w Toruniu z ostatniej ćwierci XIX wieku. Do Bydgoszczy zostały sprowadzone na początku XXI wieku – zastąpiły oryginalne umeblowanie bydgoskiej apteki „Pod Łabędziem”, które po jej upaństwowieniu (1951) zostały w większości zniszczone. Zespół jest wyposażony w szereg szuflad opatrzonych łacińskimi szyldami oraz półki, na których ustawiano naczynia recepturowe. Ich cechą charakterystyczną jest ornamentyka – są ozdobione pilastrami i wizerunkami łabędzi.

Zakupione zabytki będą prezentowane na wystawie stałej, która jest przygotowywana w pomieszczeniach dawnej apteki „Pod Łabędziem”. Dzięki temu ekspozycja będzie posiadać walor autentyczności. Ukazane zostaną dzieje bydgoskiego aptekarstwa (XVI-XX w.) oraz dawne techniki wytwarzania leków.

Dział Historii Techniki
W ramach Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, zostało otwarte EXPLOSEUM – Centrum techniki wojennej DAG Fabrik Bromberg. Pierwotnie fabryka, w której budynkach powstała ekspozycja, przeznaczona była do zadań militarnych III Rzeszy produkując m.in. trotyl, nitroglicerynę i proch bezdymny, zaspokajając 1/5 zapotrzebowania armii niemieckiej na froncie wschodnim, obecnie zaś jest jedną z najciekawszych atrakcji turystycznych nie tylko w skali województwa kujawsko-pomorskiego, ale całego kraju. Zwiedzający kompleks siedmiu budynków pofabrycznych, połączonych siecią wąskich tuneli i korytarzy, mają świadomość historycznej wyjątkowości miejsca, bowiem już same budynki i ich surowe wnętrza snują mroczną opowieść o niewolniczej pracy przymusowej ok. 40 tys. robotników, jeńców wojennych oraz więźniów. Linia produkcyjna strefy produkcji nitrogliceryny (NGL), którą poruszają się zwiedzający, ograbiona z aparatury przez Armię Czerwoną, została malowniczo wkomponowana w pofałdowany teren leśny wtapiając się w przyrodę i współegzystując z nią.
Inicjatywa powstała w ramach projektów kluczowych Regionalnego Programu Operacyjnego województwa kujawsko-pomorskiego 2007-2013, umożliwiającego sfinansowanie przedsięwzięcia z funduszy Unii Europejskiej oraz miasta Bydgoszczy.

Kolekcja Działu Historii Techniki (Exploseum) obejmuje  dokumenty związane z funkcjonowaniem w Bydgoszczy fabryki zbrojeniowej koncernu DAG, przepustki pracownicze, żetony narzędziowe, przedmioty codziennego użytku związane z funkcjonowaniem zakładu. W swojej kolekcji posiadamy również w formie depozytu zbiór 300 cynkowych tabliczek będących częścią personalnej kartoteki osobowej byłych pracowników fabryki. Dział posiada również repliki machin wojennych, broni białej i palnej od starożytności  do czasów współczesnych. Nieodzowną częścią kolekcji jest również cyfrowe archiwum historii mówionej, w którym znajdują się wspomnienia osób dotyczące całego okresu II wojny światowej, a w szczególności  pracy bydgoskiej fabryce.

 

 

Leon Wyczółkowski

Początki bydgoskiej kolekcji sięgają 1922 roku, Leon Wyczółkowski ofiarował wówczas Muzeum Wielkopolskiemu w Poznaniu bogaty zbiór sztuki wschodniej, zawierający: dywany, makaty, kilimy, wazony, misy, szkła, zabytkowe meble oraz dzieła malarskie i graficzne. Za  ten dar Poznański Wydział Krajowy przekazał artyście dworek w Gościeradzu pod Bydgoszczą.
Po śmierci artysty, 8 kwietnia 1937 r. żona Franciszka zgodnie z ostatnią wolą męża, przekazała miastu 425 prac, szkicowniki oraz pamiątki osobiste i wyposażenie pracowni. Akt darowizny zobowiązywał miasto  do sprawowania opieki nad zbiorem, popularyzacji twórczości i upamiętniania rocznic związanych z artystą oraz opieki nad jego grobem.
W 1939 r. liczba wszystkich zbiorów artystycznych obejmowała 458 pozycji, z czego podczas II wojny światowej zaginęło 155 prac.
W 1946 r., muzeum wznowiło działalność wystawienniczą ekspozycją dzieł  artysty, wówczas też otrzymało imię Leona Wyczółkowskiego.

W 1948 r. przyjaciel Wyczółkowskiego, inż. Kazimierz Szulisławski z rodziną, ofiarował muzeum w darze 110 pozycji.
Obecnie zbiór prac malarskich, rysunkowych i graficznych Leona Wyczółkowskiego w bydgoskim muzeum liczy 691 pozycji, w tym 20 szkicowników, zawierających 597 szkiców.

Kolekcja zawiera prace  z różnych okresów twórczych artysty, od dzieł z wczesnej młodości po ostatnie lata życia. Muzeum posiada wczesne obrazy olejne Leona Wyczółkowskiego z końca XIX w. powstałe pod wpływem twórczości Wojciecha Gersona i Jana Matejki oraz innych artystów.

Okres ukraiński poświecony ludowi, jego pracy i przyrodzie reprezentowany jest pracami olejnymi i pastelami. W twórczości okresu krakowskiego przeważa zabytkowa architektura, pejzaże Tatr, ale również  portrety i kwiaty. Posiadamy kilkanaście autoportretów, wykonanych w różnych technikach oraz liczną grupę portretów przyjaciół i znajomych artysty.

 

 

 

Największą grupę dzieł stanowią prace powstałe w okresie gościeradzkim, między innymi drzewa: świerki, cisy, dęby, malowane tuszem, akwarelą, pastelami oraz widoki z Pomorza.

W ramach  kolekcji przechowywane są również prace graficzne, wykonane w  różnych technikach: akwaforcie, akwatincie, miękkim werniksie, kamieniorycie, algrafii i litografii, która  była ulubioną techniką Leona Wyczółkowskiego. Obok czarno-białych litografii posiadamy także kolorowe. Prace graficzne tworzył w zamkniętych cyklach-tekach, względnie pojedynczych planszach.

Zbiory biograficzne

W zbiorze tym  znajdują się materiały ikonograficzne dotyczące Leona Wyczółkowskiego, podzielone na grupy, w zależności od zawartości.

I grupa

Dokumenty osobiste artysty
Pisma dotyczące Wyczółkowskiego
Notatki rękopisowe Wyczółkowskiego
Wspomnienia i wiersze o artyście
II. Korespondencja
Listy Wyczółkowskiego pisane do żony
Listy Wyczółkowskiego pisane do różnych osób
Listy pisane do Wyczółkowskiego (w tym telegramy gratulacyjne)
III. Akta dotyczące zbioru Leona Wyczółkowskiego w Muzeum Okręgowym w Bydgoszczy

IV. Materiały dotyczące zgonu artysty

Nekrologi, klepsydry
V. Zdjęcia z archiwum Leona Wyczółkowskiego
Zdjęcia dotyczące Leona Wyczółkowskiego
Zdjęcia znajomych Wyczółkowskiego
Zdjęcia z pogrzebu i uroczystości pogrzebowych Leona Wyczółkowskiego
Zdjęcia z pobytu w Legionowie
Zdjęcia różne, w tym tematów twórczych

(Zbiór zdjęć wynosi około 400)

VI. Pamiątki osobiste, w tym meble

VII. Warsztat twórczy, narzędzia pracy

VIII. Wydawnictwa, plakaty, prasa

 

 

Zbiory – Muzyka

Dział Muzyczny jest jednym z najmłodszych działów Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego. Podstawę jego zbiorów stanowią zabytki fonograficzne pochodzące z Kolekcji Fonograficznej Ewy i Adama Mańczaków, które od 2005 roku, na drodze zakupu i darów pochodzących od bydgoskiego kolekcjonera, były systematycznie włączane do zbiorów Muzeum.

W zbiorze zgromadzonych eksponatów znajduje się ponad 80 urządzeń odtwarzających dźwięk, wśród których znaleźć można fonografy – pierwsze działające urządzenia potrafiące zapisać i odtworzyć dźwięk, kilkadziesiąt gramofonów akustycznych i elektrycznych różnego typu (gramofony szafkowe, stołowe, tubowe, walizkowe, czy chlebakowe), a także zbiór kilkunastu radioodbiorników. Poza kompletnymi gramofonami w zbiorach działu muzycznego znajdują się akcesoria fonograficzne i fragmenty gramofonów takie jak: igły gramofonowe, szczoteczki do czyszczenia płyt, fragmenty mechanizmów napędowych i innych akcesoriów. Istotnym elementem zbiorów są nośniki dźwięku, takie jak płyty gramofonowe i cylindry fonograficzne. Dział Muzyczny dysponuje zbiorem ponad 6000 płyt gramofonowych, wśród których dominują nagrania takich światowych firm fonograficznych jak: Gramophone, Victor, Columbia, Odeon, Telefunken, Parlophon, Beka, czy Favorite, oraz firm polskich: Syrena Record, Muza, Melodie, utrwalających głosy światowej sławy artystów takich jak Enrico Caruso, Marcelina Sembrich, Jan Kiepura, czy Nellie Melba, a także kompozycje instrumentalne w wykonaniu solistów i orkiestr o światowej sławie. Poza cylindrami i płytami gramofonowymi dział muzyczny posiada zbiory płyt patefonowych (firma PATHE) i węglowych (EDISON), wymagających odpowiednich odtwarzaczy.

Dopełnieniem zbiorów muzycznych są wydawnictwa muzyczne, szczególnie te, związane z przemysłem fonograficznym. Są to przede wszystkim czasopisma specjalistyczne (z początków przemysłu fonograficznego), reklamy firm płytowych i wytwórni gramofonów, wycinki z gazet, pocztówki dźwiękowe, katalogi nagrań (różne firmy), wydawnictwa nutowe i muzyczne, grafiki i fotografie o tematyce fonograficznej, a także pudełka na cylindry, albumy do płyt i kilkaset kopert na płyty gramofonowe. Poza opracowywaniem zbiorów o tematyce fonograficznej zamierzeniem działu jest gromadzenie wszelkich zabytków związanych z kulturą muzyczną, a więc także instrumentów muzycznych pochodzących z różnych epok.

 

 

 

Zbiory – Numizmatyka

Początki kolekcji numizmatycznej sięgają XIX wieku. W 1880 roku z inicjatywy Nadnoteckiego Towarzystwa Historycznego zaczęto gromadzić pamiątki historyczne, w tym monety i medale, z myślą o założeniu w przyszłości muzeum. Powstałe 5 sierpnia 1923 roku Muzeum Miejskie starało się z ówczesnym kustoszem Kazimierzem Boruckim i członkami Towarzystwa Numizmatycznego: Leonem Różdżyńskim i Stanisławem Niewiteckim pozyskiwać numizmaty, zwracając szczególną uwagę na monety bite w mennicy bydgoskiej. Gromadzono również prace medalierskie wybitnych polskich artystów: Konstantego Laszczki, Jana Raszki, Stanisława Popławskiego, Czesława Makowskiego i Jana Wysockiego.

Stan zbiorów numizmatycznych na dzień 31 VIII 1939 roku wynosił: monet różnych 867 szt., medali 163 szt. Mimo trudnej sytuacji w czasie II wojny światowej (zmiana dyrektora, siedziba placówki uległa rozbiórce) zbiory numizmatyczne nadal powiększano. Od 1 XII 1941 do 4 I 1944 roku zakupiono 235 monet,  w tym 30 z mennicy bydgoskiej. Po 1945 roku kolekcja, znacznie uszczuplona, w wyniku decentralizacji zbiorów, wymagała gruntownego uporządkowania i inwentaryzacji, czego nie mogła zagwarantować niewielka obsada personalna muzeum. Przez wiele lat zbiór był zamknięty.
1 XII 1966 roku z Działu Historycznego wyodrębniono Gabinet Numizmatyczny. Zadaniem jego było gromadzenie monet, banknotów i medali polskich oraz z  ziem historycznie z Polską  związanych. W zbiorze znalazły się skarby i znaleziska monet z regionu kujawsko – pomorskiego i wielkopolskiego. Do powiększenia kolekcji przyczyniły się także monety pozyskane od znanych zbieraczy: Czesława Knozowskiego, Stanisława Niewiteckiego i ks. Edmunda Majkowskiego.

Kolekcja monet jest najstarszą i najliczniejszą częścią zbioru.  W dziale znajdują się monety pochodzące ze wszystkich mennic czynnych w Polsce  na przestrzeni wieków, od monet piastowskich aż do współczesnych. Na uwagę zasługują  emisje  Władysława  Hermana, monety bite w okresie rozbicia dzielnicowego m. in. denary Władysława II i Bolesława Kędzierzawego. Ważną pozycję w kolekcji zajmuje denar cieszyński Przemysława I Noszaka, dukat Władysława Warneńczyka, trojak tzw. szyderczy Zygmunta  Augusta z 1565 roku czy talary oblężnicze gdańskie  i talar siedmiogrodzki Stefana Batorego.  Z bydgoskiej mennicy wymienić należy półtalary i talary, trojak z 1650 roku oraz niedawno zakupiony dwudukat z 1660 roku. Niezwykle interesująco prezentuje  się produkcja mennicza Stanisława Augusta Poniatowskiego m.in. rzadkie półtalary, talary sześcio i ośmiozłotowe oraz talar targowicki z 1793 roku. W Dziale znajdują się monety bite w czasie oblężenia Zamościa, komplet emisji wydanych podczas powstania listopadowego w 1831 roku, monety Wielkiego Księstwa Poznańskiego i Wolnego Miasta Krakowa oraz monety Księstwa Warszawskiego. W całości zgromadzono produkcję  Mennicy Warszawskiej w Królestwie Polskim. Zbiór obejmuje też kolekcję monet emitowanych od 1916 roku; wymienić tu należy prawie  kompletny zestaw monet próbnych i pamiątkowych, monet zastępczych miast polskich oraz żetony tramwajowe, gazowni, spółdzielni i kasyn wojskowych.

Kolekcja banknotów i bonów pieniężnych zawiera  m.in. pierwsze polskie pieniądze papierowe wypuszczone przez Radę Najwyższą w czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku oraz bilety kasowe Księstwa Warszawskiego z 1810 roku. Poza kompletem banknotów Polskiej Krajowej Kasy Pożyczkowej, Banku Polskiego, Banku Emisyjnego oraz Narodowego Banku Polskiego zgromadzono pokażną kolekcję bonów zastępczych z okresu I wojny światowej i wydawanych tuż po niej emisji miast, gmin i instytucji prywatnych. Należy także wymienić banknoty Wolnego Miasta Gdańska w walucie markowej i guldenowej, bony łódzkiego getta oraz bony obozów jenieckich. Ze starych zasobów występują banknoty państw ościennych: rosyjskie (carskie, rewolucyjne, ZSRR), czeskie, niemieckie i austro–węgierskie, a także pojedyncze egzemplarze innych krajów z Europy, Azji i Ameryki Płd. i Pn.

Dużą wartość poznawczą i artystyczną posiadają medale okolicznościowe i pamiątkowe. Dokumentują one i utrwalają ważne wydarzenia polityczne, społeczne i kulturalne. Odzwierciedlają wszystkie kierunki i tendencje panujące w sztuce drobnego reliefu na przestrzeni 500 lat. Dział poszczycić się może kilkoma medalami znakomitych twórców: Sebastiana Dadlera, Jana Hoehna, Marcina Smelzinga, Marcina H. Omeisa, Pawła H. Groskurta, Henryka F. Wermutha czy Jerzego W. Vestnera. Pośród wielu cennych medali pozyskanych do kolekcji na uwagę zasługują dzieła medalierskie Jana Filipa Holzhauessera poświęcone wybitnym osobistościom epoki: Stanisławowi Małachowskiemu, Szymowi Amadeuszowi Zugowi  i Szymownowi Konarskiemu. Pokażny zbiór tworzą prace bite i lane  najwybitniejszych medalierów XIX i XX wieku: Władysława Marcinkowskiego, Wincentego Trojanowskiego, Czesława Makowskiego, Jana Wysockiego, Konstantego Laszczki, czy też Józefa Aumillera, Franciszka Habdasa, Józefa Gosławskiego, Stanisława Sikory, Józefa Markiewicza, Ewy Olszewskiej–Borys, Józefa Stasińskiego i Stanisławy Wątróbskiej.  Zbiór na bieżąco uzupełniany jest  o prace współczesnych medalierów polskich.

Osobną  kolekcję tworzą medale tematycznie związane z Bydgoszczą – od XIX wieku aż do czasów współczesnych (ponad 400 sztuk).

 

 

 

Zbiory – Sztuka

Dawne malarstwo polskie 
Dzieła malarskie pozwalają zapoznać się z poszczególnymi kierunkami, nurtami i tendencjami występującymi w sztuce polskiej od końca XVIII wieku do 1939 roku: z romantyzmem, „szkołą monachijską”, „szkołą nazareńską”, akademizmem, historyzmem, realizmem, malarstwem czerpiącym z osiągnięć impresjonizmu, symbolizmem oraz prezentujące stylistykę młodopolską o formie zbliżonej do secesyjnej. Wśród autorów odnaleźć można m.in.: Teodora Axentowicza, Olgę Boznańską, Józefa Chełmońskiego, Daniela Chodowieckiego, Juliana Fałata, Wojciecha Gersona, Maurycego Gottlieba, Wlastimila Hofmana, Władysława Jarockiego, Juliusza Kossaka, Franciszka Ksawerego Lampiego, Jacka Malczewskiego, Jana Matejkę, Piotra Michałowskiego, Józefa Pankiewicza, Władysława Podkowińskiego, Ferdynanda Ruszczyca, Kazimierza Sichulskiego, Henryka Siemiradzkiego, Jana Stanisławskiego, Józefa Szermentowskiego, Wojciecha Weissa i Stanisława Wyspiańskiego.

Duży zbiór stanowią obrazy autorstwa urodzonego w Bydgoszczy akademickiego malarza Maksymiliana Antoniego Piotrowskiego.

Współczesne malarstwo polskie
W ramach tego zbioru dokumentowana jest twórczość artystów wpisujących się w awangardowe tendencje artystyczne dwudziestolecia międzywojennego – zarówno członków ugrupowań i stowarzyszeń: „Rytm” (Wacław Borowski, Eugeniusz Zak, Tymon Niesiołowski, Wacław Wąsowicz, Zofia Stryjeńska i Ludomir Sleńdziński), „Bractwa św. Łukasza” (Bolesław Cybis), „Formiści Polscy” (Leon Chwistek, Stanisław Ignacy Witkiewicz), „Komitet Paryski” (Jan Cybis), „Jednoróg” (Marian Szczyrbuła) oraz „Zwornik” (Zbigniew Pronaszko), jak i twórców „niezależnych” (Tadeusz Makowski, Mela Muter).
Najobszerniejszą kolekcję stanowi zbiór współczesnego malarstwa polskiego, będący jednym z najbardziej znaczących i reprezentatywnych zespołów sztuki w Polsce. Galeria daje możliwość prześledzenia różnorodnych kierunków i tendencji w malarstwie polskim po 1945 roku. Malarstwo powojenne jest w dużej mierze sukcesorem sztuki lat 20. i 30. Obok koloryzmu Jana Cybisa, Józefa Czapskiego, Tadeusza Dominika, Artura Nachta-Samborskiego czy Piotra Potworowskiego rozwijała się awangarda, nawiązująca do wzorców wypracowanych m.in. przez Henryka Stażewskiego. Echa jego postawy odnajdujemy w abstrakcyjnych pracach Ryszarda Winiarskiego, Jacka Bigoszewskiego, Jana Berdyszaka, Zbigniewa Gostomskiego i Kajetana Sosnowskiego, nawiązujących do konstruktywizmu i wizualizmu. Równolegle egzystujący nurt abstrakcji ekspresyjnej ujawnia się w obrazach Tadeusza Brzozowskiego i Jerzego Tchórzewskiego oraz przesyconych pierwiastkiem symbolizmu dziełach Jana Dobkowskiego i Jana Tarasina. Sztuka figuratywna to m.in. surrealistyczno-metaforyczne obrazy Zdzisława Beksińskiego, Kiejstuta Bereźnickiego, Anny Güntner, Jerzego Krawczyka, Jana Lebensteina i Zbigniewa Makowskiego. Emocjonalna percepcja świata i aktualnych wydarzeń społecznych znajduje odbicie w twórczości Edwarda Dwurnika, Bronisława Wojciecha Linkego i Mariana Bogusza. Znakomitymi komentatorami rzeczywistości okazują się członkowie “Gruppy” (Ryszard Grzyb, Paweł Kowalewski, Jarosław Modzelewski, Włodzimierz Pawlak, Marek Sobczyk, Ryszard Woźniak), łączący poczucie powagi z groteską, a sceny realne z sytuacjami wyimaginowanymi. Świat realny jest również punktem wyjścia dla Tomasza Tatarczyka i Leona Tarasewicza, którzy przez upraszczanie form zwracają się ku czystym rozwiązaniom malarskim. Odmienne widzenie prezentują Andrzej Dłużniewski, Edward Krasiński i Jerzy Rosołowicz, w działalności których odnajdujemy refleksję konceptualną. Prace artystów tworzących obecnie są przede wszystkim wyrazem wewnętrznych przeżyć autorów splatających się z emocjonalną percepcją świata i aktualnych wydarzeń społecznych. Muzeum dokumentuje zarówno działalność artystów partycypujących w doniosłych dla życia artystycznego wystawach (Wystawa Sztuki Nowoczesnej, Kraków 1948; Arsenał, Warszawa 1955), przedsięwzięciach i ugrupowaniach (“Grupa Krakowska” – m.in. Maria Jarema, Tadeusz Kantor, Adam Marczyński, Jadwiga Maziarska, Erna Rosenstein, Jonasz Stern, Danuta Urbanowicz, Witold Urbanowicz; “Grupa Wprost” – Maciej Bieniasz, Zbylut Grzywacz, Leszek Sobocki, Jacek Waltoś; “Gruppa”), jak i tych, którzy wypracowali indywidualną formułę twórczą (Stanisław Fijałkowski, Władysław Hasior, Janusz Kaczmarski, Jerzy Nowosielski, Jacek Sempoliński, Jacek Sienicki, Grzegorz Stachańczyk, Józef Szajna). Istotnym elementem jest kilka zestawów autorskich, m.in. prac Stefana Gierowskiego, pozwalających przeanalizować artystyczną drogę poszczególnych twórców.

W ramach kolekcji polskiego malarstwa współczesnego gromadzone są prace artystów regionu kujawsko-pomorskiego powstałe zarówno w latach 20. i 30. XX wieku (m.in. Bronisław Bartel, Piotr Chmura, Franciszek Gajewski, Jerzy Rupniewski), jak i po roku 1945 (m.in. Stefan Kościelecki, Zygmunt Kolarczyk, Bogdan Kraśniewski, Tadeusz Małachowski, Tymon Niesiołowski, Mieczysław Wiśniewski, Mieczysław Ziomek), z naciskiem na zespół dzieł dokumentujących bydgoskie życie artystyczne (m.in. Krzysztof Cander, Bogdan Chmielewski, Kazimierz Drejas, Piotr Kiepuszewski, Andrzej Nowacki, Dorota Podlaska, Jerzy Puciata, Leon Romanow, Aleksandra Simińska, Stanisław Stasiulewicz, Jan Szkaradek, Marian Turwid, Lech Wolski).

Dawne i współczesne malarstwo obce
Kolekcja obejmuje obrazy artystów szkół niemieckiej, włoskiej, holenderskiej, hiszpańskiej i francuskiej, tworzących od XVII do połowy XX wieku, w tym niewielki zespół miniatur.

Istotny zbiór stanowią obrazy urodzonego w Bydgoszczy Waltera Rudolfa Leistikowa – współzałożyciela „Berlińskiej Secesji”; kolekcja jego prac została stworzona w latach 40. XX wieku i jest największym w kraju zespołem dzieł artysty.

Zgromadzono także kilkanaście prac rdzennych mieszkańców Australii (współczesne malarstwo aborygeńskie na płótnie i korze).

Fotografia artystyczna

Kolekcję tworzą prace i obiekty fotograficzne artystów polskich, powstałe w ciągu ostatniego stulecia. Wśród autorów znajdują się nazwiska m.in.: Tadeusza Wańskiego, Sławomira Brzoski, Tomasza Dobiszewskiego, Lynn Huntley-Wyczółkowski, Zofii Kulik, Józefa Robakowskiego, Andrzeja Różyckiego, Jerzego Truszkowskiego, oraz  Joanny Rajkowskiej, a środowisko bydgoskie reprezentują m.in. Bogdan Dąbrowski, Daniel Dąbrowski, Zbigniew Kluszczyński, Andrzej Maziec, Marek Noniewicz, Jerzy Riegel, Stanisław Wasilewski, Wojciech Woźniak, Jerzy Zegarliński i Viola Kuś.

Rzeźba, obiekt i instalacja

W zbiorze odnajdziemy pojedyncze przykłady rzeźby kamiennej i drewnianej, wykazujące cechy charakterystyczne dla sztuki romańskiej, gotyckiej i barokowej. Jednak zasadniczy trzon kolekcji to prace rzeźbiarskie będące świadectwem twórczości artystów polskich i zagranicznych działających na przestrzeni ostatnich stu lat; wśród autorów znajdują się m.in.: Ksawery Dunikowski, Edward Haupt, Stanisław Horno-Popławski, Jerzy Jarnuszkiewicz, Antoni Kurzawa, Konstanty Laszczka, Ferdynand Lepcke, Władysław Marcinkowski, Adam Myjak, Olga Niewska, Wanda Czełkowska, Edward Wittig oraz Aleksander Dętkoś, Teodor Gajewski, Michał Kubiak i Piotr Triebler, tworzący w Bydgoszczy.

Ok. 50 pozycji to obiekty i instalacje prezentujące nowe media, którymi posługują się artyści kreujący najnowsze tendencje w sztuce polskiej; autorami są m.in.: Krzysztof M. Bednarski, Marcin Berdyszak, Wojciech Bruszewski, Izabella Gustowska, Jerzy Kalina, Grzegorz Klaman, Grzegorz Kowalski, Jarosław Kozłowski, Zbigniew Libera, Zbigniew Warpechowski, Krzysztof Zarębski i Andrzej Wasilewski.

Dizajn

Od roku 2009 rozpoczęło tworzenie kolekcji obiektów z dziedziny dizajnu, uzupełniającej zbiór polskiej sztuki współczesnej. Zakupiono trzy meble: fotele Marcela Breuera (wersja z fabryki Knoll) i Romana Modzelewskiego oraz ścianko-półkę firmy Thonet, stanowiące przykład najistotniejszych zmian we wzornictwie zarówno światowym jak i polskim. Równocześnie zbiór ten jest formą kontynuacji tworzonej od lat kolekcji dawnych mebli i rzemiosła artystycznego. Jednym z najnowszych nabytków muzeum jest  “Stół z pamięcią” Agnieszki Lasoty, który  stał się istotnym elementem integracji kolekcji, przez swój interdyscyplinarny charakter łączy osiągnięcia współczesnego wzornictwa i sztuki nowych mediów.  W ramach zbioru dizajnu gromadzimy obiekty zaprojektowane dla przestrzeni publicznej, przed budynkiem Galerii Sztuki Nowoczesnej zasadzono “Meble siewne” Pawła Grunerta.

Drobny relief

Zbiór drobnych form rzeźbiarskich, plakiet i medali lanych obejmuje dzieła wybitnych współczesnych polskich rzeźbiarzy i medalierów, wśród których wyróżnić można m.in.: Bronisława Chromego, Piotra Gawrona, Edwarda Gorola, Franciszka Habdasa, Jerzego Jarnuszkiewicza, Józefa Markiewicza, Ewę Olszewską-Borys, Stanisława Sikorę i Józefa Stasińskiego, a także twórców z Bydgoszczy: Michała Kubiaka i Rudolfa Rogatty.

 

Oprac. Inga Kopciewicz, Monika Kosteczko-Grajek

 

 

 

Biblioteka i Czytelnia Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy

 

Zapraszamy do korzystania z czytelni wszystkich zainteresowanych. W Bibliotece obowiązuje reżim sanitarny, prosimy więc o nałożenie maseczki, dezynfekcję rąk oraz wypełnienie ankiety ryzyka epidemiologicznego.
ZBIORY

Nasze zbiory obejmują księgozbiór z zakresu sztuki, archeologii, historii, etnografii, numizmatyki oraz historii medycyny i farmacji. Wśród nich znajdują się także unikatowe bydgostiana oraz wiele pozycji dot. naszego patrona Leona Wyczółkowskiego. Dużą część księgozbioru stanowią katalogi wystaw oraz inne wydawnictwa muzeów i galerii sztuki w Polsce, także czasopisma wydawane przez te instytucje. Mamy w naszych zbiorach wiele pozycji szczególnie cennych dla badaczy, m. in. wszystkie  tomy słowników biograficznych Allgemeines Künstlerlexikon: die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker oraz Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwar. Niezwykle cenny zbiór stanowi także księgozbiór dawnej Apteki pod Łabędziem. Dzięki niemu Biblioteka może poszczycić się wieloma cennymi pozycjami z zakresu farmacji, aptekarstwa  medycyny oraz ziołolecznictwa. Wśród nich znajdują się także starodruki.

W Bibliotece gromadzona jest również dokumentacja z zakresu działalności wystawienniczej Muzeum, dotycząca biografii i twórczości artystów zarówno polskich jak i zagranicznych ze szczególnym uwzględnieniem regionu bydgoskiego i patrona Muzeum – Leona Wyczółkowskiego, oraz archiwizująca wydarzenia kulturalne w Bydgoszczy oraz historię miasta.

 

BOOKCROSSING

Wspieramy popularyzację czytelnictwa i zachęcamy do “uwalniania książek”. W strefie wejściowej Muzeum, na stałe zagościł bookcrossingowy regał. Możesz tu zostawić książki, które komuś innemu sprawią radość, a Tobie zwolnią miejsce w domowej biblioteczce.

 

Użyczenia/Kwerendy
Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy udostępnia swoje zbiory do celów naukowych, badawczych, konserwatorskich oraz w celu ich publicznego prezentowania w muzeach i galeriach. Muzeum nie użycza zbiorów osobom prywatnym.

Czytaj więcej… 

Autor: Muzeum Okregowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy